จิตปรมัตถ์ ตอนที่ 090

ไม่ใช่เป็นผู้ที่ประกอบด้วยสติสัมปชัญญะที่จะรู้สภาพของกุศลจิตซึ่งสามารถเจริญขึ้นเพราะเป็นมหากุศลญาณสัมปยุตต์ที่ประกอบด้วยปัญญาจริงๆ ที่จะรู้ว่า จิตที่ค่อยๆ สงบขึ้นมีลักษณะอย่างไร จะไม่มีทางถึงอุปจารสมาธิและอัปปนาสมาธิซึ่งเป็นฌานจิต เป็นมหัคคตกุศล ไม่ใช่เพียงมหากุศล

มหากุศล หมายความถึงกุศลซึ่งมีมาก เป็นไปได้ทั้งในเรื่องของทาน ในเรื่องของศีล ในเรื่องความสงบของจิต ซึ่งยังไม่ถึงฌานจิต คือ ไม่ใช่มหัคคตจิต เป็นไปได้ทั้งทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ทางใจ สามารถที่จะเกิดขึ้นบ่อยๆ เนืองๆ แต่ว่าไม่ถึงมหัคคตกุศล

ถ้าจะถึงมหัคคตกุศล ต้องเป็นมหากุศลญาณสัมปยุตต์เท่านั้นจึงจะถึง มหัคคตกุศลได้ ซึ่งในขณะที่การให้ทานแต่ละครั้ง หรือว่าการวิรัติทุจริต การรักษา ศีลนั้น ไม่จำเป็นต้องเป็นมหากุศลญาณสัมปยุตต์ เป็นเพียงมหากุศลญาณวิปปยุตต์ ก็ให้ทานได้ วิรัติทุจริตได้ แต่ถ้าจะให้จิตสงบขึ้นจนถึงสมาธิขั้นต่างๆ ต้องเป็น มหากุศลญาณสัมปยุตต์เท่านั้น มหากุศลญาณวิปปยุตต์เจริญไม่ได้ นี่เป็นข้อสำคัญที่ควรจะต้องพิจารณา

เมื่อจิตประกอบด้วยปัญญา พร้อมด้วยความสงบที่เพิ่มขึ้นเป็นความสงบที่ประกอบด้วยสมาธิขั้นต่างๆ จนถึงฌานจิต คือ อัปปนาสมาธิ เป็นมหัคคตกุศล เป็นกุศลที่มีกำลังซึ่งสามารถระงับไม่ให้จิตคล้อยไปเป็นอกุศลทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย เพราะในขณะนั้นจิตมีเฉพาะอารมณ์ซึ่งเป็นที่ตั้งมั่นให้สงบขึ้นๆ จนกระทั่งไม่รับรู้อารมณ์ทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย

และอัปปนาสมาธิที่ถึงความชำนาญแล้ว สามารถเกิดได้นานเป็นวัน ในขณะที่ตามปกติธรรมดา ขณะที่เห็นเป็นกามาวจรจิต เป็นสภาพของจิตที่รู้อารมณ์เล็กๆ น้อยๆ เพราะเดี๋ยวได้ยินเสียงแล้ว เดี๋ยวคิดนึก สลับกันไปเรื่อยๆ แต่มหัคคตกุศลจะไม่มีการเห็น การได้ยิน การได้กลิ่น การลิ้มรส การรู้สิ่งที่กระทบสัมผัส การคิดนึกเรื่องอื่นใดทั้งสิ้น นอกจากสภาพของจิตที่เป็นกุศลที่สงบที่ตั้งมั่นที่อารมณ์หนึ่งนานเท่าที่สามารถจะตั้งมั่นอยู่ได้ จากขณะจิตเดียวซึ่งเป็นขณะที่เกิดครั้งแรก จนกระทั่งเพิ่มขึ้นเป็นหลายๆ ขณะ จนเป็นชั่วโมง จนเป็นวัน

คนที่ไม่มีปัญญา ได้รับคำบอกเล่าว่าให้มานั่ง ระหว่างที่เดินไปนั่ง ปัญญา ก็ไม่เกิด นั่งขัดสมาธิ มือขวาทับมือซ้าย ปัญญาก็ไม่เกิด และระหว่างนั้นที่กำลัง จดจ้องอยู่ที่อารมณ์หนึ่งอารมณ์ใด ปัญญาก็ไม่เกิด เมื่อไม่ใช่มหากุศลญาณสัมปยุตต์ จึงไม่มีทางที่จะถึงอุปจารสมาธิ หรืออัปปนาสมาธิ ซึ่งเป็นมหัคคตจิตได้

เพราะฉะนั้น ถึงแม้ว่าจะได้อ่าน หรือรู้ว่าอารมณ์ใดทำให้จิตสงบ แต่ไม่ใช่เป็นผู้ที่ประกอบด้วยสติสัมปชัญญะ ก็ไม่ใช่มหากุศลญาณสัมปยุตต์

บุคคลที่ ๒ ไม่ได้สมาบัติเทียว ย่อมสำคัญว่า เราได้สมาบัติ คือ ไม่ใช่กัมมัฏฐานที่มีอยู่ สำคัญว่าเป็นกัมมัฏฐาน ดังนี้ บุคคลนี้พึงทราบว่า ชื่อว่า ผู้เข้าฌานหลับ (นิทฺทาฌายี) ครั้นหลับและตื่นขึ้นมา ก็สำคัญอย่างนั้นๆ

ผู้ที่ชอบทำอานาปานสมาธิ ไม่ใช้คำว่า อานาปานสติ เพราะอานาปานสติ ต้องเป็นกุศล และต้องเป็นมหากุศลญาณสัมปยุตต์ เพราะฉะนั้น ถ้าเพียงแต่ต้องการให้สมาธิจดจ้องตั้งอยู่ที่ลมหายใจ โดยไม่มีความรู้ในเรื่องของจิตที่สงบและทางที่จะทำให้จิตสงบจริงๆ ที่เป็นกุศล ผลคือความผิดปกติ จนกระทั่งถึงความไม่รู้สึกตัว แต่เมื่อตื่นขึ้น ก็สำคัญว่าในขณะนั้นเป็นฌานจิต

บุคคลที่ ๔ ไม่ได้ฌานเลย สำคัญว่าเราได้กัมมัฏฐาน คือ สำคัญสิ่งที่ไม่ใช่กัมมัฏฐานนั่นแหละว่าเป็นกัมมัฏฐาน ดังนี้

ในที่นี้ ชน ๒ จำพวกไม่ได้ฌานอย่างนี้นั่นแหละ พระผู้มีพระภาคตรัสเรียกว่า ฌายี (ผู้เข้าฌาน) เพราะความที่ชนเหล่านั้นเข้าไปเพ่งภายในเช่นกับผู้ได้ฌานทั้งหลาย

ถ้าไม่ศึกษาจริงๆ ดูเหมือนเป็นผู้ที่ได้ฌาน เพราะ ชนเหล่านั้นเข้าไปเพ่งภายในเช่นกับผู้ได้ฌานทั้งหลาย เพราะฉะนั้น จะใช้คำว่า อุปจารสมาธิ หรืออัปปนาสมาธิ ก็ตามแต่ ใช้คำอะไรก็ได้ แต่สภาพธรรมจริงๆ เป็นอย่างนั้นหรือเปล่า นี่เป็นสิ่งที่จะต้องพิจารณา อย่าเพียงทำสมาธิโดยต้องการจะทำ แต่ไม่เข้าใจว่าสติสัมปชัญญะเป็นอย่างไร และลักษณะของจิตที่เป็นกุศลที่สงบต่างจากจิตที่เป็นอกุศลอย่างไร ถ้าขั้นต้นยังไม่ทราบ กุศลจิตจะเจริญจนกระทั่งถึงขั้นอุปจารสมาธิหรืออัปปนาสมาธิไม่ได้

บางท่านคงเคยทำอานาปานสมาธิ แต่ด้วยความไม่รู้ ด้วยความไม่เข้าใจ แม้แต่ลักษณะของสติสัมปชัญญะที่จะรู้ว่า จิตที่สงบขณะไหน จิตที่ไม่สงบขณะไหน

นี่เป็นเรื่องของโลภมูลจิตในชีวิตประจำวัน ซึ่งมีมากจริงๆ เพราะฉะนั้น เมื่อได้ศึกษาเรื่องโลภมูลจิตแล้ว ควรที่จะวิเคราะห์โลภมูลจิตในชีวิตประจำวันเพื่อให้รู้ว่า แม้เพียงคำเล็กๆ น้อยๆ ที่พระผู้มีพระภาคทรงแสดงไว้ในพระไตรปิฎก ก็เกื้อกูลให้รู้จักสภาพธรรมที่ยึดถือว่าเป็นตัวตน เป็นสัตว์ เป็นบุคคล ได้ละเอียดและถูกต้องขึ้น

วันนี้ท่านผู้ฟังเห็นโลภะของตนเองบ้างหรือยัง

เรื่องของโลภมูลจิต ๘ ดวง เกิดขึ้นบ่อยๆ เนืองๆ เป็นปกติในชีวิตประจำวัน แต่วันนี้เอง ได้รู้ลักษณะของโลภมูลจิตที่เกิดขึ้นบ้างไหม ซึ่งความจริงมากมายตั้งแต่ตื่นจนกระทั่งเดี๋ยวนี้ เพราะวันหนึ่งๆ กุศลเกิดน้อยกว่าอกุศล และอกุศลประเภทโลภะก็มีปัจจัยที่จะเกิดอยู่ทั้งทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ทางใจ เพราะฉะนั้น ถ้าได้พิจารณาพระธรรมที่ทรงแสดงไว้ จะเตือนให้รู้ลักษณะของ โลภมูลจิตซึ่งมีมากที่จะก่อให้เกิดภพชาติต่อๆ ไปในสังสารวัฏฏ์อีกมาก เพราะการที่จะดับขันธ์หรือสภาพธรรมที่เกิดขึ้นเพราะเหตุปัจจัยและยึดถือว่าเป็นตัวตนไม่ให้เกิดอีก มีทางเดียว คือ ดับฉันทราคะในขันธ์ทั้งหลาย ทั้งรูปขันธ์ ทั้งเวทนาขันธ์ ทั้งสัญญาขันธ์ ทั้งสังขารขันธ์ ทั้งวิญญาณขันธ์

ถ้ายังไม่ได้คลายหรือเบาบางลง ก็คิดถึงจำนวนของชาติข้างหน้าซึ่งต้องมีอีกต่อไป เพราะความพอใจในรูปก็ยังเต็ม อีกทั้งความพอใจในเสียง ความพอใจในกลิ่น ความพอใจในรส ความพอใจในโผฏฐัพพะ ความพอใจในเรื่องราวต่างๆ ในวันหนึ่งๆ และสังสารวัฏฏ์ข้างหน้าจะหมดสิ้นไปได้อย่างไร ในเมื่อยังไม่ได้ดับฉันทราคะในขันธ์ทั้งหลาย

เพราะฉะนั้น ในวันหนึ่งๆ ควรที่จะได้พิจารณาหรือวิเคราะห์ลักษณะของ โลภมูลจิตที่เกิดขึ้นในชีวิตประจำวัน ซึ่งใน มโนรถปูรณี อรรถกถา อังคุตตรนิกาย เอกนิบาต พรรณนาวรรคที่ ๗ สูตรที่ ๒ มีข้อความว่า

ความโลภมาก ชื่อว่ามหิจฉตา

คำว่า อิจฉา เป็นลักษณะของโลภะ ความติด ความพอใจ เพราะฉะนั้น ความอิจฉาอย่างมาก คือ มหิจฉตา ได้แก่ ความโลภมาก

ก่อนศึกษาธรรม บางท่านกล่าวว่าท่านไม่โลภ แสดงให้เห็นว่า แม้โลภมูลจิตเกิดก็ไม่รู้ว่าเป็นโลภมูลจิตจึงได้กล่าวว่าไม่โลภ แต่ที่จริงแล้วในวันหนึ่งๆ เห็นโลภะน้อย เพราะโลภะมีหลายระดับขั้น ถ้าไม่ใช่มหิจฉตาคือความโลภมาก ก็เป็นความ โลภธรรมดาๆ ที่ชินตั้งแต่เกิด โลภทางตาก็อยากเห็น ทางหูก็อยากได้ยิน เปิดวิทยุ ฟังเพลงบ้าง ฟังอะไรๆ บ้าง ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย จนกระทั่งเป็นชีวิตที่ติดกับ โลภะ แยกไม่ได้ ขาดโลภะไม่ได้ จึงดูเหมือนกับว่าเป็นธรรมดา เหมือนกับว่าไม่ใช่โลภะ เพราะเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตประจำวัน

แต่ขณะใดที่รู้สึกว่าโลภเกิดขึ้น คือ ความพอใจหรือความยินดีนั้นมีกำลังขึ้น ในวันหนึ่งๆ ก็จะได้เห็นว่าขณะนี้กำลังโลภ แต่ถ้ายังไม่มีกำลังถึงขั้นนั้นก็ไม่รู้สึกตัวเลยว่า มีโลภะอยู่ตลอด ทั้งทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ทางใจ ไม่ว่าจะคิดนึกเรื่องอะไรที่เป็นปกติประจำวันจริงๆ ซึ่งทุกคนต้องคิด ขณะที่คิดนั้นก็คือ โลภมูลจิตที่คิด แต่ใครจะรู้ว่าขณะนั้นเป็นโลภมูลจิตถ้าไม่มีกำลัง แต่ถ้าขณะใดก็ตามที่มีกำลังขึ้นจนปรากฏ ขณะนั้นเป็น มหิจฉตา ทำให้รู้ได้ว่าขณะนั้นมีโลภะ

วันนี้อยากได้อะไรหรือเปล่า ถ้าวันนี้ไม่อยากได้ มีโลภะหรือเปล่า มี แต่ไม่ใช่ โลภะที่มีกำลังที่เป็นมหิจฉตา ซึ่งทำให้รู้ว่าเป็นโลภะ

และถ้าอยากได้ บางคนต้องซื้อ ต้องหามาเป็นของตนให้ได้ ในขณะนั้นรู้หรือเปล่าว่าเป็นโลภะขั้นไหน ขั้นที่ต้องการ ขั้นที่อยากได้มาเป็นของตน เพราะฉะนั้น ลักษณะของโลภะขั้นนั้นบางคนก็ชิน เห็นอะไรก็อยากได้ ซื้อมาทั้งนั้น แต่ถ้าพิจารณาจริงๆ จะรู้ว่า ในขณะนั้น คือ มหิจฉตา มีกำลังของโลภะที่ปรากฏทำให้เป็นความ โลภมาก ไม่สามารถที่จะไม่ซื้อหามาได้

ข้อความใน อรรถกถา สูตรที่ ๒ มีว่า

คำใดที่ท่านมุ่งหมายกล่าวไว้ว่า ในบรรดาความโลภนั้น ความมักมาก คือ มหิจฉตา เป็นไฉน คือ ความเป็นผู้มีความปรารถนายิ่งๆ ขึ้นไปของภิกษุผู้ไม่มี ความพอใจด้วยบริขาร คือ จีวร บิณฑบาต เสนาสนะ คิลานปัจจัยเภสัช หรือด้วยกามคุณ ๕ ความปรารถนา ความเป็นผู้มีความปรารถนา ความเป็นคนมักมากเห็นปานนี้ใด ความยินดียิ่งของจิตนี้ ท่านเรียกว่า มหิจฉตา

พระผู้มีพระภาคกล่าวถึงพระภิกษุซึ่งสละแล้วจากการเพลิดเพลินไปทั้งทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย แต่แม้กระนั้นก็ยังมีความโลภมากขณะใดที่ไม่พอใจด้วยบริขาร คือ จีวร ซึ่งควรจะตามมีตามได้ แต่ยังอยากจะได้ชนิดอื่น อย่างอื่น ลักษณะอื่น ลักษณะของความปรารถนาที่มีกำลัง ไม่ใช่ปกติที่ได้เห็น ที่ได้ยิน ขณะนั้นเป็นลักษณะของมหิจฉตา

แม้ในเรื่องของบิณฑบาต เสนาสนะ คิลานปัจจัยเภสัช หรือกามคุณ ๕ คือ รูป เสียง กลิ่น รส โผฏฐัพพะ เพราะฉะนั้น ชีวิตของคฤหัสถ์ ลองเทียบดู มีสิ่งซึ่งเกินกว่าจีวร ทุกๆ อย่างที่อยากจะได้ ขณะใดที่อยากจะได้เสื้อผ้าชนิดใด ขณะนั้นคือ มหิจฉตา

ทุกท่านคงจะมีพอ แต่ไม่รู้สึกพอ คือ ยังต้องการ ยังอยากจะได้ขณะใด ขณะนั้นเป็นความปรารถนาที่มีกำลัง หรือว่าสิ่งที่มีอยู่แล้ว ต้องหามาอีก ต้องเปลี่ยนแปลงแก้ไขตกแต่งใหม่อีก ขณะนั้นก็คือลักษณะของชีวิตประจำวันซึ่งเป็น มหิจฉตาทั้งนั้น

เพราะฉะนั้น สภาพธรรมที่ตรงกันข้ามกับมหิจฉตา คือ อัปปิจฉตา ความ ไม่โลภ ที่จะรู้สึกว่าพอแล้วๆ มีบ้างไหมในชีวิตประจำวัน ถ้าเห็นเสื้อผ้าก็พอแล้วๆ ในวันหนึ่งๆ ไม่ว่าจะเป็นอะไรก็ตามแต่ เครื่องใช้ทุกสิ่งทุกอย่าง

ถ้าไม่รู้ลักษณะของโลภะ อาจจะกล่าวว่าไม่มีโลภะ แต่ถ้ารู้แล้วจะเห็นได้ว่า โลภะที่ไม่ใช่มหิจฉตาก็มี และโลภะที่เป็นขั้นมักมาก มีความปรารถนามากนั้นก็เป็นมหิจฉตา

ต่อไปนี้ทุกท่านคงจะวิเคราะห์โลภมูลจิตในชีวิตประจำวันของท่านเองได้ว่า มีประเภทไหนบ้าง เป็นมหิจฉตาในวันหนึ่งกี่ครั้ง ในเรื่องอะไรบ้าง

สูตรที่ ๓ แสดงลักษณะของมหิจฉตาว่า

ก็ความเป็นผู้ประกาศคุณที่ตนมีอยู่ ความเป็นผู้ไม่รู้จักประมาณในการรับ ชื่อว่าความเป็นผู้มักมาก

มหิจฉตาไม่ใช่เพียงแต่ต้องการอยากจะได้สิ่งนั้นสิ่งนี้ แต่รวมไปถึง ความเป็นผู้ประกาศคุณที่ตนมีอยู่ แม้ว่าจะเป็นผู้มีคุณความดี คือ เป็นผู้มีศรัทธา หรือมีศีล หรือมีสุตะ มีจาคะ มีปัญญา แต่การประกาศคุณที่ตนมีอยู่ เป็นลักษณะของมหิจฉตา ความมักมาก

เพราะฉะนั้น โลภะไม่หยุด ถ้าสะสมไปจะทำให้พอใจในสิ่งนั้นบ้างสิ่งนี้บ้าง แม้แต่คุณที่มีอยู่ก็ยังต้องการให้คนอื่นรู้ ขณะนั้นให้ทราบว่า ถ้าเป็นอย่างนี้ นั่นคือ มหิจฉตา มาแล้วโลภะ ซึ่งเป็นความปรารถนาที่มาก

ข้อความในอรรถกถามีว่า

บุคคลบางคนในโลกนี้เป็นผู้มีศรัทธา ย่อมปรารถนาว่า ขอผู้อื่นจงรู้เราว่า เป็นผู้มีศรัทธา

ต้องอยากให้คนอื่นรู้ด้วยในความมีศรัทธาของตน

บุคคลบางคนเป็นผู้มีศีลก็ปรารถนาว่า ขอผู้อื่นจงรู้เราว่าเป็นผู้มีศีล บุคคลผู้ประกอบด้วยความเป็นผู้มักมากนั้น เป็นผู้ให้เต็มได้ยาก เพราะเหตุนั้นท่านจึงกล่าวคำนั้นว่า กองไฟ ๑ มหาสมุทร ๑ แม้คนมีความมักมาก ๑ บุคคลแม้ให้ปัจจัยด้วยเกวียน ก็ไม่อาจจะให้สิ่งทั้ง ๓ ประการนั้นพึงพอใจได้ ดังนี้

ไม่ว่าจะใส่อะไรลงไปในกองไฟ กองไฟก็รับได้หมด แม้มหาสมุทรและ คนมักมากก็เช่นเดียวกัน คือ ไม่พอ เมื่อวานนี้พอหรือเปล่า ไม่พอ วันนี้พอหรือยัง พรุ่งนี้ต่อไป ไม่มีวันเต็ม เพราะฉะนั้น ลักษณะของผู้ที่มักมาก คือ เป็นผู้ที่ไม่พอ

สำหรับโลภะที่มีกำลังขึ้นอีก คือ อัตริจฉตา ชีวิตประจำวันอีกเหมือนกัน เป็นความปรารถนาที่รุนแรงขึ้น ซึ่งจะรู้ได้ คือ

เมื่อลาภของตนเป็นไปอยู่ ความปรารถนาในลาภของบุคคลอื่น ชื่อว่า อัตริจฉตา

ไม่ได้พอใจเฉพาะสิ่งที่ตนมี ยังอยากได้ของคนอื่นด้วย นั่นคือลักษณะของ อัตริจฉตา ถ้าใครเคยมีอัตริจฉตาและไม่รู้ว่าเป็นโลภะที่มีกำลังแรงขึ้น ให้ทราบว่า ต่อไปนี้ถ้ายังมีความปรารถนาที่จะได้ของของคนอื่น ในขณะนั้นเป็นโลภะที่มีกำลังมากกว่ามหิจฉตา

สำหรับอีกขั้นหนึ่ง คือ ปาปิจฉตา ความปรารถนาที่แรงขึ้นถึงขั้นเป็นความปรารถนาลามก คือ การประกาศคุณอันไม่มีอยู่ และความเป็นผู้ไม่รู้จักประมาณในการรับ

มหิจฉตาเป็นความต้องการให้คนอื่นรู้คุณซึ่งตนมี แต่ปาปิจฉตา การประกาศคุณอันไม่มีอยู่ ลักษณะของปาปิจฉตา คือ

บุคคลบางคนเป็นผู้ไม่มีศรัทธา ย่อมปรารถนาว่า ผู้อื่นจงรู้ซึ่งเราว่าเป็นผู้มีศรัทธา เป็นผู้ไม่มีศีล ไม่มีสุตะ ไม่มีจาคะ ไม่มีปัญญา แต่ปรารถนาจะให้ผู้อื่นรู้ว่า เราเป็นผู้มีศีล มีสุตะ มีจาคะ มีปัญญา

เพราะฉะนั้น ย่อมเป็นความปรารถนาลามก เพราะไม่มีในตน แต่ก็ยังปรารถนาให้ผู้อื่นเข้าใจว่าตนมีคุณนั้นๆ

บุคคลผู้ประกอบด้วยความปรารถนาลามกนั้น ย่อมตั้งอยู่ในความหลอกลวง

เพราะฉะนั้น กว่าจะดับกิเลสของตนเองได้ ต้องรู้จักตัวเองตามความเป็นจริงทุกอย่าง เพราะที่ยึดถือว่าเป็นตัวตนหรือเป็นเรา แท้ที่จริงคือการสะสมของสภาพธรรมแต่ละอย่าง ถ้าสะสมโลภะมามีกำลังที่จะพอใจในรูป ในเสียง ในกลิ่น ในรส ในโผฏฐัพพะ ก็จะยินดีในลาภ ในยศ ในสรรเสริญ ในสุข จนกระทั่งสามารถที่จะหลอกลวง หรือกระทำทุจริตต่างๆ ได้

ถ้าเห็นว่ากิเลสมีมากมายอย่างนี้ คิดว่าจะดับกิเลสได้อย่างรวดเร็วไหม

โลภะมีทั้งมหิจฉตา อัตริจฉตา ปาปิจฉตา ถ้ารู้ตามความเป็นจริงแล้วจะเห็นได้จริงๆ ว่า ใครจะดับโลภะได้ถ้าปราศจากปัญญาตามลำดับขั้น และปัญญาขั้นต้นก็ไม่ใช่ดับโลภะได้ทั้งหมด เพียงแต่ดับโลภะที่ยินดีในความเห็นผิดเท่านั้นเอง ยังไม่สามารถดับโลภะที่เป็นไปในรูป ในเสียง ในกลิ่น ในรส ในโผฏฐัพพะได้

เพราะฉะนั้น คิดถึงสังสารวัฏฏ์ข้างหน้า ขณะนี้โลภะวันนี้มีเท่าไร ภพชาติข้างหน้าก็จะมีเท่านั้น ใครที่จะรีบร้อนดับภพดับชาติ ดับกิเลสเร็วๆ ก็เพราะไม่รู้ ตามความเป็นจริง แต่ถ้ารู้ตามความเป็นจริงจะรู้ได้ว่า การที่จะดับกิเลสได้จริงๆ ต้องเป็นปัญญาที่อบรมเจริญจนกระทั่งรู้สภาพธรรมตามความเป็นจริงว่า ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่ตัวตน ไม่ใช่บุคคลใดๆ ทั้งสิ้น

วันหนึ่งๆ ที่ได้ฟังพระธรรม และเป็นผู้ที่น้อมประพฤติปฏิบัติตาม ซึ่งจุดประสงค์ของการฟังลืมไม่ได้เลยว่า เพื่อน้อมประพฤติปฏิบัติตาม ไม่ใช่ศึกษาเพื่อจะเก่ง หรือไม่ใช่ศึกษาเพราะเหตุอื่น แต่ศึกษาเพื่อปฏิบัติตาม ถ้าศึกษาแต่ไม่ปฏิบัติตาม จะไม่ได้รับประโยชน์จากพระธรรม

และที่จะรู้ว่าเป็นผู้ที่น้อมประพฤติปฏิบัติตาม ต้องเป็นผู้มีความปรารถนาน้อยลงๆ ซึ่งการน้อยลงๆ อย่าคิดว่า พรุ่งนี้น้อยแล้ว เป็นไปไม่ได้ ที่ว่าน้อยลง เมื่อเทียบกับการสะสมซึ่งมีมายาวนานในสังสารวัฏฏ์และในขณะนี้ จะเห็นได้ว่า ที่ว่าน้อยลง ต้องน้อยจนเกือบจะสังเกตไม่ได้เลย

ที่จะรู้ว่าเป็นผู้มีความปรารถนาน้อยลง ลองพิจารณาว่า สำหรับลักษณะของผู้มีความปรารถนาน้อย คือ

ปกปิดคุณที่มีอยู่ และเป็นผู้รู้จักประมาณในการรับ

ท่านที่เป็นผู้ที่มีคุณความดีและไม่เปิดเผย ไม่จำเป็นที่จะต้องกล่าว แสดง หรืออวดอ้างให้บุคคลอื่นรู้ ขณะนั้นแสดงว่า เป็นผู้มีความปรารถนาน้อย

บุคคลผู้ประกอบด้วยความเป็นผู้มีความปรารถนาน้อยนั้นเป็นผู้มีศรัทธา ก็ไม่มีความปรารถนาว่า ผู้อื่นจงรู้เราว่าเป็นผู้มีศรัทธา เพราะประสงค์จะปกปิดคุณอันมีอยู่ในตน เป็นผู้มีศีล มีความสงัด เป็นพหุสูต เป็นผู้ปรารภความเพียร เป็นผู้ถึงพร้อมด้วยสมาธิ เป็นผู้มีปัญญา เป็นพระขีณาสพ ก็ไม่ปรารถนาว่า ขอผู้อื่นจงรู้เราว่า เป็นพระขีณาสพ

สำหรับความเป็นผู้รู้จักประมาณในการรับ ต้องเป็นเพราะเป็นผู้ที่มีปรารถนาน้อย เพราะบางคนรับเท่าไรก็ไม่พอ ให้เท่าไรก็รับทั้งหมด แต่ถ้าเป็นผู้ที่ความปรารถนาน้อย สำหรับพระภิกษุมีข้อความแสดงว่า

ถ้าไทยธรรมมีมาก ทายกประสงค์จะถวายน้อย ภิกษุนั้นย่อมถือเอาแต่น้อย ด้วยสามารถของทายก

บางคนอาจจะเป็นเศรษฐีมั่งมีมาก แต่มีศรัทธาเล็กน้อยที่จะให้เพียงเท่านั้น เพราะฉะนั้น ผู้ที่จะรับก็รับเพียงเท่าที่ศรัทธาของทายก ไม่ใช่หวังมาก หรือขอมาก หรือต้องการมากเกินกำลังศรัทธาของทายก

ถ้าไทยธรรมมีน้อย ทายกปรารถนาจะถวายมาก ภิกษุนั้นย่อมถือเอาแต่น้อย

ถึงแม้ว่าทายกปรารถนาจะถวายมากก็จริง แต่ว่าไทยธรรมมีน้อย ภิกษุนั้นย่อมถือเอาแต่น้อย ด้วยสามารถแห่งไทยธรรม คือ จะต้องรู้กำลังของผู้ให้ด้วย เพราะผู้ให้บางท่านอาจจะมีศรัทธามาก แต่มีไทยธรรมน้อย เพราะฉะนั้น ถ้าจะทำให้เขาเดือดร้อนลำบาก ก็ควรรับแต่เพียงน้อยเพื่อไม่ให้เขาเดือดร้อนลำบาก ด้วยสามารถแห่งไทยธรรม

แต่ถ้าไทยธรรมก็มีมาก แม้ทายกก็ปรารถนาจะถวายมาก ภิกษุนั้นทราบกำลังของตนแล้ว ย่อมถือเอาแต่พอประมาณนั่นเทียว

ถึงแม้ของจะมีมาก ศรัทธาของทายกก็มีมาก แต่ผู้รับต้องทราบกำลังของตน และถือเอาแต่พอประมาณ คือ ไม่ให้เสียของ ไม่ใช่รับไปแล้วไม่ได้ทำประโยชน์เต็มที่ตามที่สมควร

เป็นชีวิตประจำวันที่ให้เห็นตามความเป็นจริง เรื่องของโลภะ ถ้ามีมากจะทำให้เกิดความปรารถนาลามกและทุจริตต่างๆ ซึ่งข้อความใน สัมโมหวิโนทนี ขุททกวัตถุวิภังคนิทเทส วรรณนาติกนิทเทส วิสมนิทเทส อธิบายความทำให้ ไม่สม่ำเสมอ คือ กิเลส