รูปซึ่งไม่เกิดจากจิตเป็นสมุฏฐาน

ท่านอาจารย์ ถ้าพูดถึงรูปซึ่งเกิดจากจิตเป็นสมุฏฐาน ปฏิสนธิจิตไม่เป็นปัจจัยให้เกิดรูป คือจิตขณะแรกของภพนี้ เพิ่งจากโลกก่อนมา ไม่มีกำลังพอที่จะทำให้รูปเกิดเลย เพราะฉะนั้นหลังจากที่ปฏิสนธิจิตดับไปแล้ว ภวังคจิตซึ่งเกิดต่อ เป็นสมุฏฐานให้รูปเกิด ให้เห็นความเหลื่อมล้ำต่างกัน ของกัมมชรูป กับ จิตตชรูป เพียงหนึ่งขณะจิตคิดดูว่าเร็วแค่ไหน เพราะว่าขณะเห็นกับขณะที่ได้ยินเหมือนพร้อมกัน ความจริงจิตเกิดดับเกิน ๑๗ ขณะ เพราะฉะนั้นหนึ่งขณะจิต จะต่างกันแค่ไหน

ปฏิสนธิจิตไม่เป็นสมุฏฐานให้รูปเกิด ๑ ประเภท และ ทวิปัญญจวิญญาณ จิตเห็น จิตได้ยิน จิตได้กลิ่น จิตลิ้มรส จิตรู้สิ่งที่กระทบสัมผัส กุศลวิบาก อกุศลวิบาก รวมอีก ๑๐ ประเภท ไม่เป็นสมุฏฐานให้รูปเกิด และอรูปพรหมบุคคล เป็นอรูป เพราะฉะนั้นปฏิสนธิจิต หรืออรูปวิบากทั้งหมด (๔ ประเภท) ไม่เป็นสมุฏฐานให้รูปเกิด และจุติจิตของพระอรหันต์ อีก ๑ ประเภท ก็ไม่เป็นสมุฏฐานให้รูปเกิด

เพราะฉะนั้นขณะที่กำลังนอนหลับ มีรูปซึ่งเกิดจากกรรมเป็นสมุฏฐานหรือไม่ มีรูปซึ่งเกิดจากจิตเป็นสมุฏฐานหรือไม่ เว้นจิต ๑๖ ดวงเท่านั้น ทบทวนเพื่อที่จะให้แม่นยำ ถามอีกครั้งว่า กำลังนอนหลับสนิท รูปที่เกิดจากกรรม มีไหม มีแน่นอน รูปที่เกิดจากจิตขณะกำลังหลับสนิทก็มี เพราะเว้นจากปฏิสนธิจิต และจิต ๑๐ ดวง และอรูปวิบาก ซึ่งก็คงไม่ต้องพูดถึง จุติจิตของพระอรหันต์ ก็ไม่ต้องพูดถึง กำลังหลับก็มีรูปซึ่งเกิดจากจิตเป็นสมุฏฐาน กำลังหลับหายใจหรือไม่ เราหายใจ หรือว่าลมหายใจเกิดจากจิตเป็นสมุฏฐาน นี่คือความต่างกัน

ผู้ที่ตรัสรู้ รู้ว่าลมหายใจเกิดเพราะจิตเป็นสมุฏฐาน ไม่ใช่เราหายใจเข้า เราหายใจออก อันนั้นเราคิด เพราะมีการเคลื่อนไหว สูดดม มีการเคลื่อนไหวของรูป ทำให้เหมือนมีความรู้สึกว่าเข้า และออก แต่ลมหายใจจริงๆ เป็นรูปซึ่งเกิดเพราะจิตเป็นสมุฏฐาน เพราะว่าในขณะที่หลับสนิท มีลมหายใจแน่นอน เราไปตั้งหน้าตั้งตาหายใจหรือเปล่า แต่ก็มีลมหายใจ ซึ่งเกิดจากจิตเป็นสมุฏฐาน