เจริญกุศลทุกโอกาสที่จะเป็นไปได้ ในเสรีสูตร
สำหรับเรื่องของทานอีกเรื่องหนึ่ง เป็นข้อคิดสำหรับท่านผู้ฟัง เพื่อให้กุศลของท่านเจริญทุกโอกาสที่จะเป็นไปได้
สังยุตตนิกาย สคาถวรรค เสรีสูตรที่ ๓ มีข้อความว่า
เสรีเทพบุตรได้มาเฝ้าพระผู้มีพระภาค ครั้นยืนอยู่ ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่งแล้วได้กล่าวคาถาทูลถวายพระผู้มีพระภาคว่า
เทวดาและมนุษย์ทั้งสองพวก ต่างก็พอใจอาหารด้วยกันทั้งนั้น เออ ก็ผู้ที่ไม่พอใจอาหาร ชื่อว่า ยักษ์ โดยแท้
พระผู้มีพระภาคได้ตรัสตอบเสรีเทพบุตร ด้วยพระคาถาว่า
ชนเหล่าใดมีใจผ่องใส ให้ข้าวและน้ำด้วยศรัทธา ข้าวและน้ำนั้นแล ย่อมพะนอเขาทั้งในโลกนี้และโลกหน้า เพราะเหตุนั้นสมควรเปลื้องความเหนียวแน่นเสีย ครอบงำมลทินของใจเสีย พึงให้ทาน บุญเท่านั้นย่อมเป็นที่พึ่งของเหล่าสัตว์ในโลกหน้า ฯ
ข้อความเหมือนกับจะซ้ำกับที่ทรงแสดงไว้ แต่ว่าทุกเรื่องในพระไตรปิฎกมีประโยชน์เกื้อกูลแก่ท่านผู้ฟัง
เสรีเทพบุตรได้กราบทูลว่า
น่าอัศจรรย์พระเจ้าข้า ไม่เคยมีมา พระเจ้าข้า พระดำรัสนี้ พระผู้มีพระภาคตรัสแจ่มแจ้งแล้ว
ทำไมแจ่มแจ้งกับเสรีเทพบุตร ก็เพราะเหตุว่าท่านได้เกิดเป็นเทพบุตร ได้เสวยผลของบุญ ได้รับผลของบุญที่ได้กระทำไว้แล้วในอดีต เป็นการพิสูจน์พระดำรัสของพระผู้มีพระภาค เพราะฉะนั้น ธรรมจึงแจ่มแจ้งแก่เสรีเทพบุตร ซึ่งเสรีเทพบุตรก็ได้กราบทูลอดีตชาติของท่านแด่พระผู้มีพระภาค มีข้อความโดยย่อว่า
ในอดีตชาติ เสรีเทพบุตรได้เป็นพระเจ้าแผ่นดินมีพระนามว่าเสรี เป็นทายก เป็นทานบดี เป็นผู้กล่าวชมการให้ทาน ที่ประตูทั้ง ๔ ด้าน พระองค์ได้ให้ทานแก่สมณพราหมณ์ คนกำพร้า คนเดินทางไกล วณิพก และยาจกทั้งหลาย
ครั้นต่อมา พวกฝ่ายในพากันเข้าไปหาพระองค์ได้ทูลปรารภขึ้นว่า พระองค์ทรงบำเพ็ญทาน แต่พวกฝ่ายในไม่ได้ให้ทาน เป็นการชอบที่พวกฝ่ายในจะได้อาศัยพระองค์ให้ทานกระทำบุญบ้าง ซึ่งพระองค์ก็ทรงดำริว่า พระองค์เองก็ทรงเป็นทายก เป็นทานบดี เป็นผู้กล่าวชมการให้ทาน เมื่อมีผู้มาทูลว่าจะให้ทานเช่นนี้ พระองค์จึงทรงมอบการให้ทานที่ประตูด้านแรกแก่พวกฝ่ายในไป พวกฝ่ายในก็พากันให้ทานในที่นั้น ทานของพระองค์ก็ลดไป
ครั้นต่อมา พวกกษัตริย์พระราชวงศ์ก็พากันไปเฝ้าทูลปรารภว่า เป็นการชอบที่พวกกษัตริย์พระราชวงศ์จะได้อาศัยพระองค์ให้ทานกระทำบุญบ้าง ซึ่งพระองค์ก็ได้ทรงมอบประตูด้านที่สองให้แก่พวกกษัตริย์พระราชวงศ์ไป พวกกษัตริย์พระราชวงศ์ก็พากันให้ทานในที่นั้น ทานของพระองค์ก็ลดไป
เคยบำเพ็ญทานมาก และมีผู้ปรารภว่าจะให้ทานบ้าง ก็ได้มอบทานที่เคยให้ เพื่อให้บุคคลอื่นได้กระทำทาน เจริญบุญกุศลเช่นพระองค์บ้าง
ครั้นต่อมา พวกพลกาย คือ ข้าราชการฝ่ายทหารก็ได้ไปเฝ้าทูลปรารภว่า เป็นการชอบที่พวกพลกายจะได้อาศัยพระองค์ให้ทานกระทำบุญบ้าง ซึ่งพระองค์ก็ได้ทรงมอบประตูด้านที่สามให้พวกพลกายไป พวกพลกายก็พากันให้ทานในที่นั้น ทานของพระองค์ก็ลดไป
ครั้นต่อมา พวกพราหมณ์คฤหบดี คือ ข้าราชการฝ่ายพลเรือนก็ไปเฝ้าทูล ปรารภว่า พระองค์ก็ทรงบำเพ็ญพระราชกุศล พวกฝ่ายในก็ทรงบำเพ็ญพระกุศล พวกข้าราชการฝ่ายทหารก็ให้ทาน เป็นการชอบที่พวกพราหมณ์คฤหบดีจะได้อาศัยพระองค์ให้ทานกระทำบุญบ้าง ซึ่งพระเจ้าเสรีก็ได้ทรงมอบประตูด้านที่สี่ให้พวกพราหมณ์คฤหบดีไป พวกพราหมณ์คฤหบดีต่างก็พากันให้ทานในที่นั้น ทานของพระเจ้าเสรีก็ลดไป
จะเจริญทานต่อไปหรือว่าจะทำอย่างไร ในเมื่อมีผู้มีขอไปหมดทั้ง ๔ ประตูซึ่งเคยบำเพ็ญอยู่ ประตูแรกคือพวกฝ่ายใน ประตูที่ ๒ กษัตริย์พระราชวงศ์ ประตูที่ ๓ ข้าราชการฝ่ายทหาร ประตูที่ ๔ ข้าราชการฝ่ายพลเรือน
มอบให้ไปแล้วทั้ง ๔ ประตู ซึ่งเสรีเทพบุตรได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคถึงเรื่องในอดีตชาติของท่านต่อไป
ข้อความในพระไตรปิฎกมีว่า
ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ พวกเจ้าหน้าที่ทั้งหลายต่างพากันเข้าไปหาหม่อมฉัน ได้ทูลสนองขึ้นว่า บัดนี้พระองค์จะไม่ทรงบำเพ็ญทานในที่ไหนๆ อีกหรือ
เมื่อเขาทูลอย่างนี้ หม่อมฉันจึงกล่าวตอบไปว่า ท่านทั้งหลาย ถ้าอย่างนั้นในท้องถิ่นชนบทนอกๆ ออกไป มีรายได้ใดๆ เกิดขึ้น พวกท่านจงรวบรวมส่งเข้าไปในเมือง คือ ส่งเข้าท้องพระคลังเสียกึ่งหนึ่ง อีกกึ่งหนึ่งพวกท่านจงให้ทานแก่สมณพราหมณ์ คนกำพร้า คนเดินทางไกล วณิพก และยาจกทั้งหลายในชนบทนั้นเถิด ซึ่งก็เป็นเช่นดังกราบบังคมทูลถวายนี้แหละพระเจ้าข้า หม่อมฉันจึงยังไม่ถึงที่สุดแห่งบุญที่ได้บำเพ็ญไว้ แห่งกุศลที่ได้ก่อสร้างไว้ตลอดกาลนานอย่างนี้ โดยที่จะมาคำนึงถึงว่า เท่านี้เป็นบุญพอแล้ว เท่านี้เป็นผลของบุญพอแล้ว หรือเท่านี้ที่เราจะพึงตั้งอยู่ในสามัคคีธรรม คือ พร้อมเพรียงร่วมทำบุญกับเขาพอแล้ว ฯ
เสรีเทพบุตรกราบทูลพระผู้มีพระภาคต่อไปว่า
น่าอัศจรรย์ พระเจ้าข้า ไม่เคยมีมา พระเจ้าข้า พระดำรัสที่พระผู้มีพระภาคตรัสแจ่มแจ้งแล้ว ชนเหล่าใดมีใจผ่องใส ให้ข้าวและน้ำด้วยศรัทธา ข้าวและน้ำนั้นแลย่อมพะนอเขาทั้งในโลกนี้และโลกหน้า เพราะเหตุนั้นสมควรเปลื้องความเหนียวแน่นเสีย ครอบงำมลทินของใจเสีย พึงให้ทาน บุญเท่านั้นย่อมเป็นที่พึ่งของเหล่าสัตว์ในโลกหน้า
ที่กล่าวถึงพระสูตรนี้ เพราะโดยมากเวลาที่ท่านผู้ฟังพูดถึงทาน หรือการถวายทานแก่สมณพราหมณ์ แก่วณิพก ยาจก ท่านก็คิดถึงเฉพาะสิ่งที่ท่านจะหยิบยื่นให้เป็นวัตถุ เป็นข้าว น้ำ อาหาร แต่ตัวอย่างของพระเจ้าแผ่นดินพระนามว่าเสรี จะเห็นได้ว่า ถึงแม้ว่าพระองค์จะมีผู้ที่ทูลขอปรารภที่จะให้ทาน และได้ทรงมอบประตูทั้ง ๔ ที่ทรงเคยบำเพ็ญกุศลให้กับบุคคลอื่นไปแล้วก็จริง แต่ก็ไม่หมดหนทางที่จะเจริญกุศลต่อไป ยังมีเรื่องที่จะเจริญกุศลอีกมาก อย่างเช่น ในท้องถิ่นชนบทนอกๆ ออกไปซึ่ง ยังไม่เจริญ ควรที่จะต้องพัฒนาให้มีความสะดวกสบาย มีความเจริญ เรื่องที่จะให้บุคคลอื่นได้รับความสะดวกความสบาย อย่าจำกัดแคบๆ เพียงการที่จะสละวัตถุให้เท่านั้น เพราะฉะนั้น ไม่ว่าจะเป็นสิ่งหนึ่งสิ่งใดที่จะเกื้อกูลอนุเคราะห์บุคคลอื่นให้ได้รับความสะดวกความสบาย ก็ควรที่จะคิดถึง
ก็เป็นเรื่องของพระเจ้าแผ่นดิน ที่พระองค์ทรงคิดถึงเรื่องของรายได้ที่จะเกิดขึ้นในชนบทนั้นๆ ที่ควรจะแบ่งออกครึ่งหนึ่งส่งเข้าท้องพระคลัง ส่วนอีกครึ่งหนึ่งนั้นให้ทานแก่สมณพราหมณ์ คนกำพร้า คนเดินทางไกล วณิพก และยาจกทั้งหลายในชนบทนั้น แต่สำหรับท่านอื่นทุกท่าน บางครั้งอาจจะมีความผูกพัน หรือว่าความเกี่ยวข้องทางด้านกฎหมายที่บุคคลอื่นจะต้องให้ทรัพย์สมบัติแก่ท่าน ซึ่งบุคคลนั้นอาจจะเป็นผู้ที่ขัดสน มีความทุกข์ยากลำบาก มีภาระที่จะต้องรับผิดชอบต่อครอบครัว ถ้าท่านยอมสละที่จะไม่รับทรัพย์สินเงินทองที่จะมาชดเชยให้ท่าน ที่จะทำให้เขาได้รับความลำบากเดือดร้อน ท่านก็ให้ทาน โดยที่ไม่รับสิ่งที่ท่านควรจะได้รับ
เรื่องของการที่จะให้บุคคลอื่นได้รับประโยชน์สุข อย่าจำกัดแคบๆ เพียงเฉพาะการสละวัตถุให้เท่านั้น แต่มีโอกาสใดที่จะเกื้อกูลคนที่กำลังเดือดร้อนโดยวิธีใดๆ โดยเหตุการณ์ใดๆ ก็ตาม ท่านย่อมสามารถที่จะกระทำได้
อาจจะมีหลายครอบครัวที่ต้องอาศัยพักพิงท่าน ซึ่งอาจจะได้รับความเดือดร้อน เขาต้องนำทรัพย์สินที่เป็นรายได้ประจำเดือนมาส่งมามอบให้ท่าน หรืออย่างไรก็ตาม แต่ว่าอยู่ในฐานะที่ลำบากเดือดร้อน ถ้าท่านมีจิตที่เป็นกุศลที่จะผ่อนปรนแบ่งเบา หรือว่าสละเพื่อให้เขาได้พ้นจากความทุกข์ยาก ในขณะนั้นก็เป็นการสงเคราะห์อนุเคราะห์ เป็นการให้ทานเช่นเดียวกัน
เพราะฉะนั้น หนทางที่จะเจริญกุศลมีมากมายหลายประการ ไม่ควรคิดจำกัดอยู่เฉพาะในวงแคบๆ ว่า ถ้าเป็นการให้ทานแล้วก็คือ นำข้าวน้ำไปให้แก่บุคคลที่ขัดสน หรือว่าแก่สมณพราหมณ์ที่เป็นการถวายบิณฑบาต หรือภัตตาหารเท่านั้น แต่ควรที่จะได้สงเคราะห์บุคคลอื่น โดยวิธีใดก็ตามเท่าที่ท่านสามารถจะอนุเคราะห์ได้
สารัตถปกาสินี อรรถกถาเสรีสูตรที่ ๓ มีข้อความว่า
ในอดีตชาติ เสรีเทพบุตรเป็นพระเจ้าแผ่นดินพระนามว่าเสรี ผู้ทรงเป็นทานบดี คือ ให้ทานใดก็เป็นใหญ่ในการให้
ข้อความในอรรถกถามีว่า
จริงอยู่ ผู้ใดตนเองบริโภคของดี แต่ให้ของไม่ดี ผู้นั้นเป็นทาสแห่งไทยธรรม ผู้ใดตนบริโภคของเช่นใด ก็ให้เช่นนั้น ชื่อว่าเป็นสหายแห่งไทยธรรม ผู้ใดตนใช้สอยของพอดีพอร้าย แต่ให้ของประณีต ชื่อว่าเป็นเชษฐสามีทานแห่งไทยธรรม
การให้ทานของพระเจ้าแผ่นดินพระนามว่าเสรีนั้น เกิดจากกัมมัสสกตาญาณ คือ ปัญญาที่รู้ในกรรมและผลของกรรม เมื่อพระองค์ทรงพิจารณาเห็นเงินทองที่มีมากมาย ก็เกิดกัมมัสสกตาญาณ ให้สร้างโรงทาน และมอบหมายให้อำมาตย์เป็นผู้ให้ทานที่ประตูนั้นๆ
ที่มา และ อ่านเพิ่มเติม ...