โยนิโสมนสิการ

ข้อความบางตอนจากการบรรยายธรรมโดยท่านอาจารย์ สุจินต์ บริหารวนเขตต์

ผู้ฟัง การที่เราอิสสา ริษยา ที่เขาทำความดี ถ้าเรามีสติ เราก็ไม่เป็น

ท่านอาจารย์ ขณะใดที่กุศลจิตเกิด ขณะนั้นไม่ใช่อกุศล เพราะฉะนั้นนี่เป็นความต่างกันของ กุศลจิต กับ อกุศลจิต

คุณธงชัย ปัญจวิญญาณ ผมสมมติเอา จักขุวิญญาณๆ ขณะที่เกิดนั้น เป็นสภาพของนามธรรมที่รู้ แต่รู้เพียง สี แต่ยังไม่รู้ว่าเป็นสีอะไร แต่ว่าเกิดโยนิโสมนสิการในจิตดวงที่เป็น โวฏฐัพพนะแล้ว ก็เป็นปัจจัยให้ชวนะ เกิดเป็นกุศลอย่างนี้ ผมสงสัยว่ายังไม่รู้ว่าเป็นอะไรด้วยซ้ำไป เป็นแต่เพียงสีหรือปรมัตถธรรมอย่างเดียว

ท่านอาจารย์ น่าสงสัยใช่ไหม เพราะปกติแล้ว ปุถุชน โดยมากมักจะเป็นผู้ที่ตกจากกุศล ใช้คำว่าตกจากกุศลบ่อยๆ เนืองๆ ไม่ใช่เป็นผู้ที่พร้อมด้วยกุศลที่จะเกิด สำหรับผู้ที่เป็น ปุถุชน จะเห็นได้ว่าวันหนึ่งๆ ตกไปในทาง โลภะ อยากจะได้สิ่งที่ปรากฏ ทางตาบ้าง เสียงบ้าง ... พะบ้าง ในวันๆ เพราะฉะนั้นปุถุชนจะตกจากกุศลบ่อยเหลือเกินแต่ถ้าเป็นผู้ที่เป็นผู้ที่อบรมเจริญสติปัฏฐาน อย่าลืมว่า หนทางเดียวที่จะรู้ได้ ทางตาที่กำลังเห็น แม้ว่ายังไม่รู้ว่าเป็นอะไร กุศลจิตก็เกิดได้ เมื่อเป็นผู้มีปกติเจริญสติปัฏฐาน แต่ไม่ใช่ผู้ที่มีปกติเจริญสติปัฏฐาน เห็นแล้วก็เป็น อกุศลประเภทหนึ่งประเภทใด เป็นประจำ ไม่ว่าจะรู้หรือไม่รู้ก็ตาม เสียงดังที่เกิดขึ้น ตกใจกลัว ยังไม่รู้เลย ว่าเสียงอะไร ต้องรู้เสียงก่อนหรือเปล่า ถึงจะกลัว ถึงจะตกใจ แต่ว่าเสียงอย่างนั้นเป็นปัจจัยให้อกุศลจิตเกิดแล้วเป็นโทสะมูลจิต โดยยังไม่ต้องรู้เลยค่ะว่าเป็นเสียงอะไร แต่ขณะที่อบรมเจริญสติปัฏฐาน สติกำลังระลึกสืบเนื่องติดต่อกันทางตา ทางหู ... ทางกาย ทางใจ เป็นปกติ ปกติเมื่อไร เมื่อนั้น แม้เห็น กุศลจิต ก็เกิดได้โดยที่ยังไม่รู้ว่า สิ่งที่เห็นเป็นอะไร ไม่จำเป็นต้องถึงกับต้องรู้เสียก่อนว่า สิ่งนั้นเป็นอะไร

เพราะฉะนั้น ชีวิตของแต่ละบุคคลนี้ ก็เป็นเครื่องพิสูจน์ธรรม ตามความเป็นจริง ว่าปกติของผู้ที่ไม่ได้ศึกษาธรรม หรือ ไม่ได้ประพฤติปฏิบัติธรรม ไม่ได้อบรมเจริญสติปัฏฐาน ก็เป็นอย่างหนึ่ง คือจะเกิดกุศลได้อย่างไร ทั้งๆ ทางตาที่เห็น จะทำอย่างไร มนสิการอย่างไรจึงจะเป็นกุศลแต่ไม่ใช่ให้ใครไปมนสิการ หรือไม่ใช่เพียงใช้ชื่อ โยนิโสมนสิการ แต่ความจริงแล้วเป็น อโยนิโสมนสิการ เพราะว่าเป็นความเข้าใจผิด เป็นความเห็นผิด แต่จะใช้คำว่า โยนิโสอย่างนั้น โยนิโสอย่างนี้แต่ลักษณะจริงๆ ของ โยนิโสมนสิการ ต้องเป็น มโนทวาราวัชชนจิต ที่ทำโวฏฐัพพนะกิจ ทาง ปัญจทวาร หรือทำ อาวัชชนกิจ ทาง มโนทวาร ซึ่งเป็น ชวนปฏิปาทกมนสิการ ไม่ใช่ใครสามารถจะทำได้ตามใจชอบ