ทบทวนปัจจัย - อาหารปัจจัย
ต่อไป โดยอาหารปัจจัย ตามคำถามตอนต้น คือ สัตว์ทั้งหลายดำรงอยู่ได้ด้วยอาหาร เมื่อไรจะพ้นความเป็นสัตว์ซึ่งดำรงอยู่ได้ด้วยอาหาร ก็ต่อเมื่อดับอาหาร เมื่อไม่มีอาหารที่จะเลี้ยงดู ก็ย่อมจะหมดความเป็นสัตว์ บุคคลใด ๆ ทั้งสิ้น แต่เพราะเหตุว่ายังมีอาหารเป็นปัจจัยเลี้ยงดูค้ำจุนอยู่ เพราะฉะนั้นก็ยังไม่สิ้นสภาพของการที่จะต้องเป็นสัตว์ เป็นบุคคล เพราะเหตุว่ายังพร้อมด้วยอาหาร
สำหรับสภาพธรรมที่เป็นอาหารปัจจัย นอกจากที่เป็นรูป ๑ คือกพฬีการาหารแล้ว ก็เป็นนามธรรม ๓ ได้แก่ ผัสสาหาร ๑ มโนสัญเจตนาหาร ๑ วิญญาณาหาร ๑ ไม่มีใครสามารถที่จะยับยั้งอาหารทั้ง ๓ นี้ได้ มีเหตุปัจจัยปรุงแต่งเกิดขึ้นเป็นไป
สำหรับโลภมูลจิตดวงที่ ๑ ในนามอาหาร ๓ คือผัสสาหาร มโนสัญเจตนาหาร และวิญญาณาหาร ถ้ากล่าวถึงโลภมูลจิตดวงที่ ๑ เป็นอาหารอะไร ? เป็นวิญญาณาหาร เพราะเหตุว่าเป็นจิต นำมาซึ่งอะไรเวลาที่จิตเกิด ? เจตสิกซึ่งเกิดร่วมด้วย และอะไร ? และรูป ในภูมิที่มีขันธ์ ๕ เวลาที่จิตทุกดวงที่เกิดขึ้น เว้นทวิปัญจวิญญาณ และอรูปาวจรวิบาก ปฏิสนธิจิต และจุติจิตของพระอรหันต์แล้ว จิตทุกดวงที่เกิดเป็นปัจจัยให้จิตตชรูปเกิด เพราะฉะนั้นเมื่อโลภมูลจิตเกิด เป็นวิญญาณาหาร นำมาซึ่งเจตสิกซึ่งเกิดร่วมด้วยและจิตตชรูป นอกจากนั้นแล้วเจตนาเจตสิกที่เกิดกับโลภมูลจิตก็เป็นมโนสัญเจตนาหาร
นี่ก็แสดงให้เห็นว่า ในชั่วขณะเดียวซึ่งโลภมูลจิตเกิดพร้อมกับเจตสิก ๑๙ ดวง มีปัจจัยหลายปัจจัย ทั้งเหตุปัจจัย อธิปติปัจจัย รวมถึงอาหารปัจจัยด้วย นอกจากนั้นแล้วผัสสเจตสิกซึ่งเกิดกับโลภมูลจิตก็เป็นผัสสาหาร เพราะเหตุว่านำมาซึ่งเจตสิกอื่น และจิต และจิตตชรูป รวมกันไปได้เลย ถ้ากล่าวถึงเจตสิกที่เกิดร่วมกับจิตใด ก็หมายความว่าทั้งจิตและเจตสิกนั้นเป็นปัจจัยให้จิตตชรูปเกิด ตามประเภทของจิตนั้นๆ
หมดไหม อาหาร ? ยังคงอยู่เรื่อย ๆ ผัสสเจตสิก ไม่ใช่แต่เฉพาะรูปเท่านั้นที่เป็นอาหาร เพราะเหตุว่ารูปเป็นอาหารของรูป แต่ว่านามก็เป็นอาหารของนามด้วย และสำหรับในภูมิที่มีขันธ์ ๕ นี้ ก็อาศัย โดยเฉพาะคือในภูมิมนุษย์ ก็ต้องอาศัยทั้งรูปอาหารและนามอาหาร
ไม่อยากได้ไหม ไม่อยากที่ให้มีอาหารปัจจัยได้ไหม ? ได้หรือไม่ได้ หนทางเดียวคืออะไร ที่จะดับ ? อบรมเจริญปัญญา สติปัฏฐานที่จะระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรม จนกว่าปัญญาจะคมกล้าที่โลกุตตรจิตจะเกิด มิฉะนั้นแล้วก็ไม่มีทางเลยที่ปัจจัยเหล่านี้จะดับได้
มีข้อสงสัยไหมคะในเรื่องนี้ จิตก็เกิดกับจิตทุกดวง เจตนาเจตสิกเป็นเจตนาสัญเจตนาหาร สำหรับผู้ที่ไม่ใช่พระอรหันต์แล้ว ก็นำมาซึ่งปฏิสนธิ นาม รูป