วิปปยุตปัจจัย
สำหรับปัจจัยที่จะกล่าวถึงต่อไป เป็นปัจจัยที่ยังไม่ได้กล่าวถึง เพราะเหตุว่าที่ได้กล่าวถึงปัจจัยมาแล้วทั้งหมดนี้ก็ถึงอินทรียปัจจัย แล้วก็ได้กล่าวถึงฌานปัจจัยพอสมควรแล้ว ได้กล่าวถึงมัคคปัจจัยพอสมควร หมายความว่าขอถือโอกาสกล่าวเป็นปัจจัยต่อๆไปเลย แทนที่จะต้องย้อนไปกล่าวถึงฌานปัจจัยอีก หรือว่ามัคคปัจจัยอีก เพราะฉะนั้นที่ได้กล่าวถึงในเรื่องของฌานปัจจัยที่แล้วมาก็ดี ในเรื่องของมัคคปัจจัยที่แล้วมาก็ดี ก็เป็นการกล่าวถึงปัจจัยต่อไป เพื่อที่จะให้ครบทั้ง ๒๔ ปัจจัย
สำหรับปัจจัยที่ยังไม่ได้กล่าวถึง คือ วิปยุตตปัจจัย
วิปยุตตปัจจัย หมายความถึงสภาพธรรมที่เป็นปัจจัยกันโดยเข้ากันไม่ได้ เพราะฉะนั้นก็หมายความว่า นามธรรมเมื่อเป็นปัจจัยแก่รูป เป็นปัจจัยโดยวิปยุตตปัจจัย หรือเวลาที่รูปเป็นปัจจัยแก่นามธรรม เมื่อนามธรรมไม่ใช่รูป เพราะฉะนั้นเมื่อรูปเป็นปัจจัยแก่นามธรรม ก็เป็นปัจจัยโดยเป็นนวิปยุตตปัจจัย ไม่เหมือนกับสัมปยุตตปัจจัย คือ สัมปยุตตปัจจัยนั้น ได้แก่นามธรรมเป็นปัจจัยแก่นามธรรม จิตเป็นปัจจัยแก่เจตสิก และเจตสิกเป็นปัจจัยแก่จิต นั่นเป็นสัมปยุตตธรรมจริง ๆ เป็นสภาพธรรมที่เข้ากันได้ แต่สำหรับรูปธรรมกับนามธรรม เมื่อเป็นปัจจัยกันแล้ว เป็นโดยปัจจัยคือวิปยุตตปัจจัย เช่นจักขุปสาท เป็นปัจจัยโดยเป็นที่อาศัยให้เกิดจักขุวิญญาณ โดยวิปปยุตตปัจจัย ไม่ว่าจะเป็นโดยนัยใด ๆ ทั้งสิ้น ถ้ารูปเป็นปัจจัยแก่นาม และนามเป็นปัจจัยแก่รูปแล้ว เป็นโดยวิปปยุตตปัจจัย
เพราะฉะนั้นสำหรับโลภมูลจิตดวงที่ ๑ คือโสมนัสสหคตัง ทิฏฐิคตสัมปยุตตัง เป็นปัจจัยแก่จิตตชรูปโดยวิปปยุตตปัจจัย