กรุณาแนะนำธรรมที่รู้ได้

ถาม   อยากให้ท่านอาจารย์ค่อยๆแนะนำธรรมที่พอจะรู้ได้ ตามสติกำลงปัญญาและตามเหตุปัจจัยด้วยครับ

ส.   ก็กำลังพูดถึงสิ่งที่มีจริงๆ ว่า เป็นธรรม เพราะฉะนั้น อะไรอีกนอกจากนี้ที่เป็นธรรม มีไหมคะ ที่เป็นสิ่งที่มีจริงด้วย

ผู้ฟัง    ได้ยินว่า มีตัว มีตน มีสัตว์ มีบุคคล ไม่ใช่ธรรม ตอนนี้ความรู้ยังน้อย ค่อยๆได้ยินว่า เห็นเป็นตัวธรรม เพราะตัวตนเห็นไม่ได้ แต่ก็ยังกว้าง

ส.   ตัวตนเห็นไม่ได้ หมายความว่ามีตัวตน แต่ตัวตนเห็นไม่ได้ หรือว่าไม่มีแต่มีธรรม

ผู้ฟัง    มีธรรมเห็นได้

ส.   ที่เห็นนี่เป็นธรรม ไม่ใช่ตัวตน เพราะว่าถ้าไม่มีเห็น ตัวตนจะมีอยู่ที่ไหน ถ้าไม่มีธรรมเลย ตัวตนจะมีได้อย่างไร แต่เมื่อมีธรรมแล้วไม่รู้ความจริงของธรรม ก็เข้าใจผิดคิดว่า ธรรมนั้นเป็นเรา เช่นในขณะนี้เป็นเราเห็น เราได้ยิน แต่ความจริงธรรมเห็น และธรรมได้ยิน และธรรมเกิดขึ้นเห็น ธรรมเกิดขึ้นได้ยิน ถ้าไม่เกิดได้ยิน เสียงไม่ปรากฏเลย

เพราะฉะนั้น ก็เป็นธรรมทั้งหมดซึ่งเกิดโดยไม่รู้ตัวเลยว่า ขณะนี้เป็นธรรมแต่ละขณะซึ่งเกิดจึงปรากฏความเป็นธรรมแต่ละอย่างได้