อกุศลเหตุ อกุศลมูล อกุศลกรรม อกุศลวิบาก
สุ. สำหรับเหตุหรือมูลที่ได้ยินได้ฟังก็คือว่ามี ๖ อย่าง ที่เป็นอกุศลมูล เหตุที่ไม่ดีมี ๓ และที่เป็นเหตุที่ดี เป็นโสภณ คำว่า “โสภณ” มี ๓ ต่างกัน กุศลเหตุจะเป็นอกุศลเหตุได้ไหม
ผู้ฟัง ไม่ได้
สุ. นี่คือความเข้าใจที่ต้องตรง เพราะเหตุว่าอกุศลมูลหรืออกุศลเจตสิกซึ่งเป็นเหตุที่ใช้คำว่ามูล เพราะว่าเกิดกับจิตใดก็เหมือนกับจิตนั้นมีมูลมีรากที่จะทำให้จิตนั้นเจริญในทางนั้นต่อไปไม่หยุด เพราะเหตุว่ายังมีเหตุซึ่งยังไม่ได้ดับที่ทำให้เป็นอกุศลอยู่ ด้วยเหตุนี้ทางฝ่ายอกุศล เจตสิกซึ่งเป็นมูลเพราะว่าจิตไม่เป็นมูลเลย จิตไม่ใช่เหตุ ไม่ใช่เจตสิก จิตเป็นแต่เพียงสภาพธรรมที่เป็นใหญ่เป็นประธานในการรู้แจ้งลักษณะของสิ่งที่กำลังปรากฏทางหนึ่งทางใด ไม่ว่าจะเป็นทางตาหรือทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ทางใจ ขณะนี้ศึกษา ฟัง เพื่อที่จะให้เข้าใจว่าแม้ขณะที่กำลังเห็นนี้ก็เป็นจิตประเภทหนึ่งซึ่งเป็นวิบากจิต เป็นผลของกรรมที่ได้กระทำแล้วซึ่งเลือกไม่ได้ เพราะฉะนั้นถ้าใช้คำว่า “อกุศลเหตุ” หรืออกุศลมูล หรืออกุศลกรรมที่ได้กระทำแล้ว เป็นปัจจัยให้อกุศลวิบากเกิด อกุศลวิบากนั้นไม่ประกอบด้วยเหตุใดๆ เลย น่าคิดไหม เพราะฉะนั้นจึงมีคำว่า “อกุศลมูล” หรือว่า “อกุศลเหตุ” ซึ่งเมื่อเกิดกับจิตขณะใดต้องเป็นอกุศลอย่างเดียว จะเป็นอกุศลวิบากไม่ได้
ที่มา ...