ผู้ละเอียดที่จะสังเกต ศึกษา พิจารณาสภาพธรรม (ตามที่ได้ยินได้ฟัง)

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

ถ้าเพียงรู้ว่ามีจิตใจ มีนามธรรม และมีรูปร่างกาย เท่านี้ยังไม่พอสำหรับปัญญาที่รู้เพียงเท่านี้ รู้เพียงเท่านี้เองดับกิเลสไม่ได้ แต่ขณะนี้มีพร้อมทั้งรูป ที่ประชุมรวมกันเป็นร่างกาย และมีทั้งนามธรรม คือ จิต เจตสิกด้วย เพราะฉะนั้น ผู้ที่ละเอียดจะเริ่มศึกษาลักษณะของนามธรรมซึ่งทำให้รูปเคลื่อนไหวต่างๆ หรือ แม้รูปจะไม่เคลื่อนไหว แต่จิตเคลื่อนไหว คือ คิดนึกอยู่ตลอดเวลา ไม่มีจิตของใคร อยู่เฉย เห็นแล้วก็คิดนึก แต่ไม่รู้สึกตัว บางทีไม่รู้ด้วยซ้ำว่าคิดอะไร เวลาที่ได้ยิน ก็ไม่มีใครอยู่เฉย มีการคิดนึก เวลาได้กลิ่น เวลาลิ้มรส เวลารู้สิ่งที่กระทบสัมผัส มีจิตที่คิดนึกอยู่ตลอดเวลา

เพราะฉะนั้น เวลาที่สามารถรู้ลักษณะของนามธรรมซึ่งเป็นสภาพรู้ เป็นธาตุรู้ เป็นอาการรู้ ก็จะตรงกับการศึกษาพระธรรมที่พระผู้มีพระภาคได้ทรงแสดงไว้ ซึ่งพิสูจน์ได้ คือ ไม่ใช่เพียงพอใจว่า รู้ว่ามีนามธรรมกับรูปธรรมเท่านั้น หรือรู้ว่า มีจิต เจตสิก รูป กี่ดวง กี่ชนิด กี่ประเภทในตำรา แต่ต้องรู้ในขณะที่กำลังเห็น กำลังได้ยิน หรือว่ากำลังคิดนึกในขณะนี้

เมื่อได้ฟังพระธรรมแล้ว ก็ขึ้นอยู่กับความเป็นผู้ละเอียดที่จะสังเกต ศึกษาพิจารณาสภาพธรรมที่ได้ยินได้ฟัง และสภาพธรรมเหล่านั้นก็มีให้พิสูจน์ทุกขณะ ในชีวิตประจำวัน เพียงแต่ว่าเมื่อการฟังยังน้อย ก็ไม่เป็นปัจจัยให้สติเกิดระลึกได้ว่า จะต้องศึกษาลักษณะของนามธรรมซึ่งไม่ใช่รูปธรรม แม้ขณะที่กำลังนั่งอยู่ในขณะนี้

แนวทางเจริญวิปัสสนา ครั้งที่ 1750

กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์ด้วยความเคารพยิ่ง