ไตรลักษณ์

ที่ว่าทนได้ยาก อธิบายทั่วไปในลักษณะที่ว่า เมื่อทุกขเวทนาเกิดขึ้นอย่างรุนแรง ทน ได้ยาก เพราะเป็นเวทนาที่ไม่น่าปรารถนา แต่เมื่อมีสุขเวทนา ทนได้ง่าย เพราะ เป็นเวทนาที่น่าปรารถนา ที่ว่าไม่เป็นไปตามอำนาจของใครๆ เลย คือไม่สามารถบังคับ ให้เป็นไปตามปรารถนาว่าอย่าเกิดหรืออย่าดับ อย่าแก่หรืออย่าตาย เป็นต้น

ทุกข์ที่ทนไม่ได้ ก็ไม่ได้มีใครที่ทนไม่ได้ ทุกข์ที่ทนไม่ได้ ก็ไม่เป็นใครที่ทนไม่ได้ อีกเช่นกัน เป็นแต่เพียงลักษณะอย่างหนึ่งของสภาพธรรมที่เมื่อเกิดขึ้นแล้ว มีแล้ว ปัจจัยปรุงแต่งแล้วก็ต้องมีความแตกทำลายเป็นธรรมดา อันจะปรารถนาไม่ให้แตก ทำลายไปนั้นไม่ใช่ฐานะที่จะมีได้เลย สภาพที่บีบคั้นอยู่ทุกเมื่ออย่างนี้เราจึงบัญญัติ ว่า ทนไม่ได้ ส่วนท่านจะบัญญัติอย่างไรก็ไม่มีปัญหา ขอแต่ต้องให้เข้าใจให้ตรงกับผู้ อื่นด้วย ส่วนสภาพธรรมที่ไม่เป็นไปในอำนาจ นั้นเป็นลักษณะที่อนัตตา ไม่ใช่ตัวตน ไม่ ได้เป็นไปในอำนาจใครหรืออำนาจของใคร ไม่ใช่เรา ไม่ใช่ของเรา เช่น เสียงที่ได้ ยินจะดังขึ้นแล้วก็หมดไป เราไม่พึงได้ในเสียง ว่า ขอเสียงเป็นอย่างนี้ ขอเสียงอย่า เป็นอย่านั้นเลย ดังนั้น เสียงจึงไม่เป็นไปในอำนาจ ไม่เป็นของเรา รูป รส กลิ่น โผฎฐัพพะ ธรรมารมณ์ ก็เช่นเดียวกันขอเจริญในธรรม

ทุกข์ทางกายทนได้ยาก อย่างคนที่ป่วยเป็นมะเร็ง ต้องทนทุกข์ทรมานกับความเจ็บป่วยทางกาย ส่วนความสุขทางกายเป็นสิ่งที่ใครๆ ก็ต้องการ ทนได้ง่ายถึงแม้ว่าสุขนั้นไม่เที่ยง เดี๋ยวก็เปลี่ยนแปลงไปเป็นทุกข์อีก ไม่อยู่ในอำนาจบังคับบัญชาของใคร เช่น ไม่อยากเจ็บไข้ ไม่อยากป่วย แต่ก็ต้องป่วย ไม่อยากจากญาติมิตรที่รักก็ต้องจาก อยากเป็นคนดีก็ยังไม่ดี เป็นต้น