สภาพธรรมจะเกิดตามลำพังไม่ได้

ผู้ฟัง แล้วลักษณะของความรำคาญใจ หรือกุกกุจจะ ขณะที่เกิด และมีสภาพธรรมปรากฏ สติสามารถระลึกได้ ขณะนั้นมีจิตที่เป็นโทสมูลจิต และมีเจตสิกที่เป็นโทสเจตสิกเกิดร่วมด้วยหรือเปล่า

ท่านอาจารย์ เวลาที่สภาพธรรมเกิดจะเกิดตามลำพังไม่ได้เลย ไม่ว่าจะเป็นรูปธรรมหรือนามธรรม ก็ต้องมีสภาพธรรมที่เกิดร่วมกันเป็นปัจจัยซึ่งกัน และกัน เพราะฉะนั้น ก็จะรู้ว่าสภาพธรรมประเภทไหนเป็นปัจจัย หรือว่าจะเกิดร่วมกับสภาพธรรมประเภทไหนได้บ้าง เช่นโทสเจตสิกจะเกิดกับโลภเจตสิกไม่ได้เลย แต่โทสเจตสิกเกิดกับโมหเจตสิกได้ และโลภเจตสิกก็เกิดกับโมหเจตสิกได้ เพราะฉะนั้นโมหเจตสิกมีโลภเจตสิกเกิดร่วมด้วยได้ และมีอกุศลเจตสิกอื่นๆ เกิดร่วมด้วยได้ทั้งหมด และเวลาที่โทสมูลจิตเกิด มีโมหเจตสิกเกิดร่วมด้วย ขณะนั้นก็แล้วแต่ว่าเป็นประเภทที่จะมีเจตสิกอะไรเกิดร่วมกับจิตที่เป็นโทสะได้ อกุศลทั้งหมดเกิดร่วมกับอวิชชา

ผู้ฟัง อย่างอิสสากับมัจฉริยะ

ท่านอาจารย์ เกิดพร้อมกันไม่ได้

ผู้ฟัง แต่ว่าอิสสาก็มีโทสเจตสิกเกิดร่วมด้วย แล้วก็มัจฉริยะก็มีโทสเจตสิกเกิดร่วมด้วย

ท่านอาจารย์ ถูกต้อง

ผู้ฟัง ส่วนกุกกุจจะก็มีโทสเจตสิกเกิดร่วมด้วย

ท่านอาจารย์ ถูกต้อง

ผู้ฟัง แล้วอิสสา มัจฉริยะ กุกกุจจะ สามชนิดนี้เกิดร่วมกันไม่ได้เพราะว่าเป็นคนละประเภท

ท่านอาจารย์ ค่ะ

ที่มา ...

พื้นฐานพระอภิธรรม ตอนที่ 149