วัตถุปุเรชาตปัจจัย - อารัมมณปุเรชาตปัจจัย
สำหรับปุเรชาตปัจจัย คือ รูปที่เกิดก่อนแล้วยังไม่ดับเป็นปัจจัยแก่นามธรรม โดยปัจจัย ๒ อย่าง คือ “วัตถุปุเรชาตปัจจัย” หรือเรียกว่า “วัตถุปุเรชาตนิสสยปัจจัย” ก็ได้ หมายความถึง รูปที่เป็นที่อาศัยเป็นที่เกิดของจิต โดยเป็นสภาพธรรมที่เกิดก่อนจิต แล้วยังไม่ดับ อีกอย่างหนึ่ง คือ “อารัมมณปุเรชาตปัจจัย” ได้แก่ รูปซึ่งเป็นอารมณ์ของจิต ซึ่งรูปที่จะเป็นอารมณ์ของจิตได้ รูปนั้นก็ต้องเกิดก่อนจิต
สำหรับวัตถุปุเรชาตปัจจัย หรือวัตถุปุเรชาตนิสสยปัจจัย โดยศัพท์ ก็ทราบแล้วว่า
“นิสสย” หมายความถึง ที่อาศัย
“ปุเรชาต” แปลว่า เกิดก่อน
เพราะฉะนั้นรูปซึ่งเป็นที่อาศัยให้จิตเกิดขึ้น โดยรูปนั้นเกิดก่อน ชื่อว่า “ปุเรชาตนิสสยปัจจัย”
สำหรับปุเรชาตนิสสยปัจจัย ไม่ได้หมายความถึงรูปทั้งหมดทุกรูป แต่หมายเฉพาะกัมมชรูป ๖ รูป ซึ่งเป็นที่อาศัยเป็นที่เกิดของจิตในภูมิที่มีขันธ์๕ เพราะเหตุว่าในภูมิที่มีขันธ์ ๕ นามธรรม คือ จิตและเจตสิกจะเกิดโดยไม่อาศัยรูปเป็นที่เกิดไม่ได้ เพราะฉะนั้นรูปซึ่งเป็นที่เกิดของจิต มี ๖ รูป ได้แก่
จักขุปสาทรูปเป็นจักขุวัตถุ คือ เป็นที่เกิดของจักขุวิญญาณและเจตสิกที่เกิดกับจักขุวิญญาณ
โสตปสาทรูปเป็นโสตวัตถุ คือ เป็นที่เกิดของโสตวิญญาณและเจตสิกที่เกิดกับโสตวิญญาณ
ฆานปสาทรูปเป็นฆานวัตถุ คือ เป็นที่เกิดของฆานวิญญาณและเจตสิก
ชิวหาปสาทรูปเป็นชิวหาวัตถุ คือ เป็นที่เกิดของชิวหาวิญญาณและเจตสิก
กายปสาทรูปเป็นกายวัตถุ คือ เป็นที่เกิดของกายวิญญาณและเจตสิก
โดยเป็นปุเรชาตปัจจัย คือ รูปที่จะเป็นที่เกิดของจิต ต้องเกิดก่อนจิต ทั้งหมด ๕ รูป ทางทวารทั้ง ๕ คือ ตา หู จมูก ลิ้น กาย นอกจากจิต ๑๐ ดวง คือ จักขุวิญญาณ ๒ โสตวิญญาณ ๒ ฆานวิญญาณ ๒ ชิวหาวิญญาณ ๒ กายวิญญาณ ๒ แล้ว จิตอื่นทั้งหมดต้องเกิดที่หทยวัตถุ
เพราะฉะนั้นหทยวัตถุต้องเกิดก่อนจิตนั้น จึงจะเป็นปุเรชาตนิสสยปัจจัยของจิตซึ่งเกิดที่หทยวัตถุ
๖ รูปแล้วซึ่งเป็นที่อาศัยให้จิตเกิดขึ้นโดยเกิดก่อน โดยเป็นปุเรชาตนิสสยปัจจัย
กุศลจิตเกิดที่ไหน ? หทยวัตถุ โดยมีหทยวัตถุนั้นเกิดก่อนแล้วยังไม่ดับ จึงเป็นปุเรชาตนิสสยปัจจัย