องค์ของอกุศลกรรมบถ
ท่านอาจารย์ ในคราวก่อนมีท่านผู้ฟังท่านหนึ่ง ท่านถามเรื่องของอกุศลกรรมบถ และท่านก็กลัวว่ากรรมที่ท่านได้ทำไปแล้ว จะครบองค์ของกรรมบถ เพราะเหตุว่าถ้าเป็นอกุศลกรรมที่ครบองค์ ก็ย่อมสามารถปฏิสนธิในอบายภูมิได้ แต่ความจริงถ้าท่านผู้นั้นจะพิจารณาจิตใจของท่านเอง ก็ควรที่จะได้ทราบว่า ท่านกลัวว่าจะเป็นอกุศลกรรมที่จะครบองค์ หรือว่าท่านกลัวการที่จะได้รับผลของกรรมที่ครบองค์
ข้อความที่มีปรากฏในอรรถกถาหรือในพระไตรปิฎก ก็จะไม่ขอกล่าวถึงโดยละเอียด โดยเฉพาะในคัมภีร์อัฏฐสาลินี ซึ่งเป็นอรรถกถาของธัมมสังคนีปกรณ์ ได้แสดงเรื่องของอกุศลกรรมบถ และองค์ของอกุศลกรรมบถไว้โดยละเอียด เพราะฉะนั้นท่านที่สนใจจะศึกษาได้จากทั้งพระไตรปิฎกและอรรถกถา แต่จะขอกล่าวถึงเฉพาะข้อความบางตอนซึ่งเป็นชีวิตประจำวัน ซึ่งท่านผู้ฟังอาจจะลืมพิจารณา เช่น มีท่านที่ถามเรื่องอกุศลกรรมบถ ที่ท่านกลัวว่ากรรมที่ท่านกระทำเป็นกรรมที่จะครบองค์หรือเปล่า
ดูท่านเป็นห่วงเรื่ององค์ของกรรมว่าจะครบหรือไม่ครบ เพราะเหตุว่าท่านกลัวการรับผลของกรรมมากกว่าที่จะกลัวว่าเป็นกรรม เป็นอย่างนี้หรือเปล่า ถ้าเป็นอกุศลกรรม รู้สึกว่าถ้าไม่ให้ผลเป็นอกุศลวิบาก จะไม่กลัวเลย จะทำกันได้ทุกอย่าง ไม่ว่าจะอกุศลกรรมบถทางกาย หรือทางวาจาก็ตาม แต่ที่กลัวจริงๆ กลัวว่าเมื่ออกุศลกรรมบถนั้นครบองค์ สามารถที่จะให้ผลทำให้ปฏิสนธิ แต่ถ้าไม่ครบองค์ก็สามารถให้ผลในปวัตติกาล หมายความว่าเมื่อเกิดแล้วในคติใดคติหนึ่ง อกุศลกรรมหรืออกุศลกรรมที่ไม่ครบองค์ สามารถเป็นเหตุปัจจัยทำให้วิบากจิตเกิดขึ้น รับผลของกรรม รู้อารมณ์ทางตา ทางหู ทางลิ้น ทางกาย ที่น่าพอใจหรือไม่น่าพอใจ ถ้าเป็นทางฝ่ายกุศล ไม่มีใครกลัวผลของกุศลกรรม แต่ถ้าทางฝ่ายอกุศลกรรม กลัวผลมากกว่ากลัวอกุศลกรรม แต่ที่จริงแล้ว ควรที่จะได้กลัวแม้กิเลส หรืออกุศลจิตที่ยังไม่ถึงความเป็นอกุศลกรรม เพราะเหตุว่าถ้าอกุศลจิตเกิดบ่อยๆ และมีกำลังเพิ่มขึ้น ก็ย่อมเป็นปัจจัยให้กระทำอกุศลกรรมอย่างหนึ่งอย่างใด ทางกาย หรือทางวาจา หรือทางใจ
เพราะฉะนั้นก็ควรจะได้พิจารณาจริงๆ โดยละเอียดทีเดียวในชีวิตประจำวันว่า อกุศลจิตเกิดมากไหม แล้วก็เป็นอกุศลกรรมบ้างหรือเปล่า
เริ่มจากอกุศลกรรมที่มีกำลังอ่อน อย่างกฏัตตาวาปนกรรม เพราะว่าในวันหนึ่งๆ คงจะไม่มีใครจะกระทำอกุศลกรรมขั้นครุกรรม แต่คงจะหลีกเลี่ยงกฏัตตาวาปนกรรมที่เป็นอกุศลกรรมยาก สำหรับผู้ที่มีอกุศลจิตมาก และก็ไม่เห็นภัยของอกุศลจิต ที่ว่า ถ้ามีมากและสะสมไปย่อมเป็นปัจจัยทำให้เกิดอกุศลกรรม