อุปมาวิถีจิตด้วยเรื่องแมงมุม
การรู้อารมณ์ทางทวารต่างๆ ยังมีข้ออุปมาต่อไป คือ ข้อเปรียบเทียบด้วย ใยแมงมุม มีข้อความว่า
แมงมุมริมทางตัวหนึ่ง ขึงใยไว้ ๕ ทิศ ทำเป็นข่ายแล้วนอนอยู่ตรงกลาง เมื่อใยที่ขึงไว้ในทิศแรกถูกตัวสัตว์เล็กๆ บ้าง ตั๊กแตนบ้าง แมลงวันบ้างกระทบเข้า แมงมุมจะไหวตัวออกจากที่ที่นอนอยู่แล้วไปตามสายใย ดูดเอาเยื่อศีรษะของสัตว์นั้น แล้วกลับไปนอนที่เดิมอีกทีเดียว แมงมุมทำอย่างนั้นแหละ แม้ในเวลาที่สัตว์ไปกระทบเข้าในทิศที่สองเป็นต้น
ทุกคนเปรียบเหมือนแมงมุมขึงใย แต่ความจริงคือจิตที่เกิดขึ้นทำกิจแต่ละกิจ คือ
ปสาทรูป ๕ เปรียบเหมือนสายใยที่ขึงไว้ใน ๕ ทิศ ภวังคจิตเปรียบเหมือน แมงมุมที่นอนอยู่ตรงกลาง กาลที่อารมณ์กระทบปสาท เปรียบเหมือนกาลที่สัตว์ ตัวเล็กๆ เป็นต้นมากระทบสายใย กาลที่ปัญจทวาราวัชชนจิตเกิดขึ้น เปรียบเหมือนกาลที่แมงมุมนอนอยู่ตรงกลางไหวตัว กาลที่วิถีจิตดำเนินต่อไป เปรียบเหมือนกาลที่แมงมุมไปตามสายใย กาลที่ชวนะแล่นไปในอารมณ์ เปรียบเหมือนกาลที่แมงมุมเจาะศีรษะดูดเยื่อ และภวังคจิตเกิดต่อ เปรียบเหมือนขณะที่แมงมุมกลับมานอนตรงกลางอีก
ข้อความต่อไปมีว่า
ข้อเปรียบเทียบนี้แสดงเนื้อความอะไร
แสดงเนื้อความว่า เมื่ออารมณ์กระทบปสาท ปัญจทวาราวัชชนจิตซึ่งเกิดที่ทหยวัตถุ เกิดขึ้นก่อนทวิปัญจวิญญาณซึ่งมีปสาทเป็นวัตถุที่เกิด
แสดงให้เห็นที่เกิดของจิตในขณะที่มีการรู้อารมณ์แต่ละวาระ ปฏิสนธิจิตเกิดที่หทยวัตถุ ซึ่งมีกรรมเป็นสมุฏฐานทำให้เกิดขึ้น หทยวัตถุก็มีอายุ ๑๗ ขณะของจิตและดับไป แต่กรรมก็เป็นปัจจัยทำให้หทยวัตถุเกิดอีก เป็นที่เกิดของจิตและดับไป และ ก็เกิด และเป็นที่เกิดของจิตสืบต่อมาเรื่อยๆ เพราะฉะนั้น ปฏิสนธิจิตเกิดที่ทหยวัตถุ ภวังคจิตเกิดที่หทยวัตถุ ปัญจทวาราวัชชนจิตก็เกิดที่ทหยวัตถุ แต่จักขุวิญญาณเกิดที่จักขุปสาทรูป โสตวิญญาณเกิดที่โสตปสาทรูป ฆานวิญญาณเกิดที่ฆานปสาทรูป ชิวหาวิญญาณเกิดที่ชิวหาปสาทรูป กายวิญญาณเกิดที่กายปสาทรูป
อุปมาเรื่องแมงมุม มุ่งที่จะแสดงเนื้อความว่า เมื่ออารมณ์กระทบปสาท ปัญจทวาราวัชชนจิตซึ่งเกิดที่หทยวัตถุเกิดก่อนทวิปัญจวิญญาณซึ่งเกิดที่ปสาททั้ง ๕