จิตเกิดดับ ๑๗ ขณะ รูปๆ หนึ่งจึงดับ
ผู้ฟัง ผมยังข้องใจคำว่าขณิกมรณะ สมมติว่าโต๊ะนี้มีขณิกมรณะเกิดขึ้น สัมผัสอยู่นี่ก็ยังมีอยู่ เมื่ออาทิตย์ที่แล้วก็ยังมีอยู่ อย่างนี้ก็ไม่มรณะใช่ไหม
ท่านอาจารย์ เชิญอาจารย์สุภีร์
อ. สุภีร์ อย่างนี้เป็นอัตตสัญญาตัวเบ้อเริ่มเลย ก็คือเป็นการจำว่ามีสิ่งหนึ่งสิ่งใด แต่จริงๆ แล้ว ขณะที่แข็ง แข็งนี้มีอายุ เพราะเกิดแล้วต้องดับ จากการศึกษาก็มีอายุเพียงแค่ ๑๗ ขณะจิตเท่านั้นเอง เกิดขึ้นแล้วก็ดับไป [สนทนาธรรมที่รัฐสภา ตอนที่ 065]
ถ้ากระทบสัมผัสแล้วแข็งแสดงว่าแข็งนั้นต้องเกิด เกิดแล้วมีอายุเพียงแค่ ๑๗ ขณะแล้วก็ดับไป ไม่ว่าสิ่งไหนก็ตามถ้าปรากฏสิ่งนั้นต้องเกิด รูปที่เป็นสภาวรูปที่มีลักษณะเป็นของตนเอง ไม่ว่าจะเป็นสิ่งที่ปรากฏทางตาหรือว่าเสียงที่ได้ยินทางหูก็ตาม ที่กำลังได้ยินอยู่นี้เสียงปรากฏใช่ไหม ต้องเกิดขึ้น และมีอายุเพียง ๑๗ ขณะเท่านั้นไม่ได้อยู่นานเลย แต่นี่กลายเป็นโต๊ะเป็นอะไรไปแล้วใช่ไหม ไม่ใช่แข็งที่เกิดขึ้นปรากฏให้กายวิญญาณรู้ แต่ถ้าเป็นแข็งที่เกิดขึ้นปรากฏให้วิญญาณรู้มีอายุเท่ากับ จิตเกิดดับ ๑๗ ขณะเท่านั้น
ฉะนั้นตั้งแต่อาทิตย์ที่แล้วก็นานไปแล้วใช่ไหม แค่เมื่อสักครู่นี้เองก็ดับไปหมดแล้ว สิ่งที่ปรากฏเมื่อสักครู่นี้ ไม่ต้องนานไปถึงอาทิตย์ที่แล้ว ถ้ายังเป็นโต๊ะอยู่ก็คือเป็นความคิดเรื่องราวต่างๆ นั่นเอง ก็เหมือนกับเมื่อวานเราก็มี วันนี้เราก็ยังมีอีก อย่างนี้ใช่ไหม ก็คือเป็นการคิดเรื่องสิ่งที่เห็นทางตา ได้ยินทางหู แล้วก็สิ่งต่างๆ ที่ปรากฏทาง ๕ ทวาร รวมกันเป็นเรื่องราวต่างๆ เพราะเหตุว่านามธรรมก็คือสภาพธรรมที่รู้อารมณ์ เป็นสภาพรู้เท่านั้น ไม่มีรูปร่าง ไม่มีสัณฐาน ไม่มีความต่ำความสูง ไม่มีสถานที่อะไรเลย เป็นเพียงสภาพรู้เท่านั้น อย่างจิตเห็น เห็นที่บ้านก็คือเห็นนั่นเอง ไม่มีที่บ้านเพราะว่าขณะเห็นเป็นจิต อยู่ที่นี่มีเห็นใช่ไหม ขณะเห็นเป็นจิต
ฉะนั้นจิตหรือสภาพธรรมที่เป็นนามธรรม ไม่มีสัณฐาน ไม่มีรูปร่าง ไม่มีขนาด ไม่มีสถานที่เลย แต่ว่าเรารวมกันหลายๆ เรื่องใช่ไหม รวมรูปต่างๆ เข้ามาด้วย รวมสิ่งต่างๆ ที่คิดนึกเข้ามาด้วย รวมสิ่งต่างๆ ที่สมมติเรียกกันต่างๆ เข้ามา ก็เป็นเรื่องเป็นราวต่างๆ ว่า ตอนนี้เห็นที่บ้าน ตอนนี้เห็นที่สถานที่นี้ แต่ว่าถ้าเป็นจิตเกิดขึ้นแล้วรู้แจ้งอารมณ์ ถ้าเป็นจิตเห็นก็คือเกิดขึ้นแล้วเห็นเท่านั้น ไม่ว่าอยู่ที่ไหนก็เกิดขึ้นทำหน้าที่เห็นเท่านั้น ไม่มีสถานที่ ไม่มีรูปร่าง ไม่มีขนาดอะไรเลย เป็นนามธรรม
ท่านอาจารย์ จิตเกิดดับ ๑๗ ขณะ รูปๆ หนึ่งจึงดับ รูปที่เกิดแม้ว่าจะเป็นรูปใดๆ ก็ตามที่เป็นสภาวรูป ไม่ว่าจะเป็นเสียง เป็นกลิ่น เป็นสี เป็นอะไรก็ตามแต่ จะมีอายุเท่ากับจิตเกิดดับ ๑๗ ขณะ และ ๑๗ ขณะคือขณะที่กำลังเห็นขณะนี้ และกำลังได้ยินขณะนี้ จิตเกิดดับเกินกว่า ๑๗ ขณะ เพราะฉะนั้นลองคิดดูถึงความดับอย่างรวดเร็วของรูปซึ่งเราไม่เคยประมาณเลยว่ารูปจะเกิดดับเร็วถึงอย่างนี้ แต่จากการตรัสรู้ทรงแสดงโดยละเอียดว่า รูปซึ่งเป็นสภาวรูป รูปที่มีลักษณะจริงๆ จะมีอายุเท่ากับจิตเกิดดับ ๑๗ ขณะ ทั้งๆ ที่ขณะที่เห็นกับขณะที่ได้ยินเหมือนพร้อมกัน ไม่มีช่องว่างเลย แต่ความจริงมีจิตที่เกิดดับระหว่างจิตเห็นกับจิตได้ยินเกิน ๑๗ ขณะ เพราะฉะนั้นก็ลองคิดดูว่ารูปที่เราคิดว่ายั่งยืนเหมือนกับไม่ดับเลย ความจริงก็ดับเร็วมาก แต่ก็ช้ากว่าจิต เพราะเหตุว่าจิตต้องเกิดดับถึง ๑๗ ขณะ รูปๆ หนึ่งจึงจะดับได้
ผู้ฟัง ถ้าหากว่ารูปดับ อย่างสมมติตึกสูงๆ ที่เขาสร้างมา ทำไมยังคงอยู่ได้
ท่านอาจารย์ ข้างในตึกสูงๆ หรือที่ไหนก็ตาม แม้แต่ที่นี่ที่เหมือนแข็ง มีอากาศธาตุแทรกคั่นไหม
ผู้ฟัง มี
ท่านอาจารย์ นั่นเองคือรูปนั้นเกิดจากอะไร เกิดจากอุตุ มีอายุ ๑๗ ขณะเหมือนกัน หรือว่ารูปที่เกิดจากกรรม เกิดจากอาหาร รูปใดๆ ที่เป็นสภาวรูป จะมีอายุเท่ากับจิตเกิดดับ ๑๗ ขณะ เหมือนจิตเห็นขณะนี้ไม่ดับใช่ไหม
ผู้ฟัง ถ้าหากว่าเห็นแล้วนี่ ถ้าหากว่าได้ยินเสียงด้วย แสดงว่าจิตเห็นดับไปแล้ว จิตได้ยินก็เกิดขึ้น
ท่านอาจารย์ อวิชชามีจริงไหม
ผู้ฟัง มี
ท่านอาจารย์ สภาพที่ไม่สามารถจะรู้แม้สิ่งนั้นกำลังปรากฏเผชิญหน้า เช่นสิ่งที่กำลังปรากฏเกิดดับ อวิชชาก็ไม่สามารถจะรู้ได้ ที่จริงแล้วเป็นเพียงสิ่งที่ปรากฏเมื่อกระทบจักขุปสาท เพราะฉะนั้นจะมีคน มีอะไรหรือเปล่า ถ้าไม่มีการคิดนึก รูปนี้ก็ดับทันทีที่กระทบจักขุปสาท แทบจะกล่าวได้ว่าทันทีที่เกิดก็ดับ แล้วก็เกิดแล้วก็ดับ แล้วก็เกิดแล้วก็ดับสืบต่อกัน แต่เพราะความไม่รู้ ความรวดเร็วก็ทำให้สัญญาเจตสิกซึ่งเป็นสภาพที่จำรูปร่างสัณฐาน แล้วก็ยึดถือเป็นอัตตสัญญา เป็นสิ่งหนึ่งสิ่งใดเกิดขึ้นจากสิ่งที่เพียงปรากฏทางตาเท่านั้น ถ้าส่องกระจกดูมีใครในกระจก
ผู้ฟัง รูปตัวเอง
ท่านอาจารย์ แล้วจริงๆ เป็นเช่นนั้นหรือเปล่า รูปตัวเองเข้าไปอยู่ในกระจกหรือเปล่า
ผู้ฟัง ก็เป็นแค่รูป
ท่านอาจารย์ เป็นแค่รูป แต่จำว่าเป็นเรา ฉันใด ทุกสิ่งทุกอย่างที่กำลังเกิดดับสืบต่อกันอย่างรวดเร็วในขณะนี้ สัญญาความจำก็จำไว้มั่นคงอย่างนั้น
อ.อรรณพ เรื่องที่สนทนากันอยู่นี้ เป็นเรื่องยากยิ่งแก่การที่จะเข้าใจ คือความจำในความเป็นเราหรือของเรา เป็นอัตตสัญญาที่สนทนากันอยู่ ซึ่งท่านอาจารย์ก็เคยพยายามที่จะหาข้อความหรือคำอธิบายพอจะสะกิดใจให้เราเห็นว่า ความจำในความเป็นเราหรือความเป็นของเรา เป็นสภาพธรรมที่จำ แต่ว่าจริงๆ แล้วอย่างเช่นที่ถามว่าฟันมีไหม หัวใจมีไหม มองให้เป็นข้างนอกหน่อย อย่างเช่นสิ่งของที่ทรัพย์สมบัติที่เรายึดว่าเป็นของเรา เรานั่งอยู่ในขณะนี้ ทรัพย์สมบัติเราอาจจะสูญสลาย กลับไปอาจจะมีทรัพย์สินที่ถูกทำลายหรือไฟไหม้ แต่ขณะนี้เรายังยึดว่าเรามีบ้านมีของมีทุกอย่างอยู่ใช่ไหม ซึ่งขณะนี้เราก็ไม่รู้ว่าอะไรสูญหาย อะไรแตกทำลายไป หรือบางคนที่เขาไปผ่าตัดขาออกใช่ไหม อาจจะเกิดอุบัติเหตุแล้วเขาไม่รู้ใช่ไหม พาเข้าโรงพยาบาลก็ต้องถูกตัดขาไป เขายังจำว่าเขามีขาอยู่ อันนั้นเป็นตัวอย่างที่พอจะให้เห็นได้ว่าความจำในความเป็นเรา เป็นส่วนของกายของเรา สิ่งของของเรา เป็นอัตตสัญญาคือความจำในความเป็นเรามีอยู่ แต่สภาพธรรมต้องเป็นสภาพธรรม เป็นอย่างไรก็เป็นอย่างนั้น เช่น เรานึกถึงฟัน เราไม่รู้จะนึกถึงรูปร่างของฟันในลักษณะไหน ก็เป็นความจำความคิดความนึกจากสิ่งที่เราเคยเห็นมา แล้วเราก็จำมา
เพราะฉะนั้นความจำในความเป็นเรา เป็นตัวตนเป็นสัตว์บุคคล ก็เป็นสภาพของความจำที่ผิด และกว่าจะถ่ายถอนความจำในความเป็นเราหรือของเราออกเป็นสิ่งที่ยากยิ่ง ยากอย่างไร แม้เรากำลังฟังความไม่ใช่เป็นตัวตนไม่ใช่สัตว์บุคคล ความที่กำลังเห็นว่าอัตตสัญญาเป็นความจำในความเป็นตัวเราของเรา เป็นเพียงแค่ความจำเท่านั้น สภาพธรรมก็จะต้องเป็นอย่างไรก็ต้องเป็นอย่างนั้น บอกว่าไม่มีฟัน ไม่มีหัวใจไม่มีอะไร ไม่ได้หมายความว่าไม่มีสภาพธรรม ในขณะที่กระทบแข็งที่ปรากฏขณะนั้นก็เป็นสภาพแข็ง หรือเห็นสีที่กำลังปรากฏก็เป็นสี หรือคนที่ปวดฟันขณะนั้นก็มีสภาพของนามธรรมคือ เวทนาคือสภาพความรู้สึกที่เป็นทุกข์ใช่ไหม ก็เป็นสภาพธรรมที่ไม่พ้นจากจิตเจตสิกรูป แต่ความเป็นเราหรือเป็นของเรา เป็นส่วนของกายต่างๆ เป็นฟัน เป็นหัวใจใช่ไหม อันนั้นก็เป็นความทรงจำในรูปร่างที่เคยทรงจำไว้เท่านั้นเอง
ผู้ฟัง ที่บอกว่ารูปเกิดดับ เกิดดับ เราปวดฟัน ก็ไม่ดับสักที ก็ปวดอยู่ตั้งนานเป็นวันๆ
อ.อรรณพ รูปที่เป็นรูปปรมัตถ์จริงๆ เกิดขึ้นแล้วต้องดับไป อันนี้แน่นอน ถ้าเราจะมองอย่างง่ายๆ ถ้ารูปเกิดแล้วไม่ดับ ของจะเก่าไหม สิ่งของยังต้องเก่าไปเลย ไม่ว่าจะเป็นวัตถุสิ่งของต่างๆ ก็มีการเก่า การผุ การพังไป แต่จริงๆ เราไม่ต้องรอถึงขณะนั้น ถ้ารูปที่มีสภาวะลักษณะก็มีอายุเท่ากับ ๑๗ ขณะ เกิดขึ้นแล้วก็ต้องดับไปในชั่วอายุของรูปนั้น แต่เพียงแต่ว่าเมื่อดับไปแล้วก็มีเหตุปัจจัยให้เกิดอีก อาจจะเกิดจากอุตุความเย็นความร้อนที่ทำให้เกิดรูปใหม่ขึ้นมา แล้วก็ทยอยกันเกิดทยอยกันดับ อันนั้นคือสภาพความเป็นจริง แต่ถ้าเราจะประจักษ์ความเกิดดับของสภาพธรรมเหล่านี้โดยการคิดนึกเป็นสิ่งที่เป็นไปไม่ได้ แต่ต้องเป็นปัญญาที่รู้ในลักษณะสภาพธรรมที่กำลังปรากฏทีละอย่าง ในแต่ละทางคือทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกายใจ จนกว่าปัญญาจะเจริญขึ้นจนถึงประจักษ์ในความเกิดดับของสภาพธรรมนั้น ก็เป็นปัญญาที่ต้องรู้ในสภาพธรรมที่กำลังปรากฏ ไม่ใช่แค่ปัญญาหรือความคิดนึกที่คิดเอาขณะนี้
ท่านอาจารย์ ขออนุญาตถามเพื่อให้คิด เสียงในป่ามีไหม มี มีเมื่อใด
ผู้ฟัง เมื่อเสียงมี
ท่านอาจารย์ เมื่อมีปัจจัยให้เสียงเกิดขึ้น ของแข็งกระทบกันก็เป็นปัจจัยให้เสียงเกิดขึ้น เสียงนอกห้องนี้มีไหม
ผู้ฟัง มี
ท่านอาจารย์ นี่ก็เป็นเรื่องคิด คือว่าถ้ามีปัจจัยก็เกิดใช่ไหม แต่ดับหรือยัง เสียงที่เกิดดับหรือยัง เมื่อสักครู่พูดถึงเสียงเกิด เสียงมีไหม มีเมื่อเกิด คือของแข็งกระทบกัน ก็มีเสียงเกิดขึ้นมีเสียงเกิดขึ้น แล้วเสียงดับไหม
ผู้ฟัง ดับ
ท่านอาจารย์ เสียงดับ เพราะฉะนั้นเสียงที่เกิดแล้วดับแล้วเมื่อไม่ปรากฏ เพราะฉะนั้นทุกอย่างปรากฏเมื่อจิตเกิดแล้วรู้สิ่งนั้น แต่รูปใดก็ตามตั้งแต่ศีรษะจรดเท้า แม้ว่ามีปัจจัยคือสมุฏฐานของรูปนั้นที่จะเกิด เช่น กรรม ก็จะทำให้รูปทั่วตัวที่เป็นกายปสาท หรือโสตปสาท ชิวหาปสาท จักขุปสาทเหล่านี้เกิด ยับยั้งไม่ให้เกิดไม่ได้ ไม่มีใครเรียกร้องให้จักขุปสาทเกิด เมื่อเกิดถึงกาลที่กรรมทำให้เกิดก็เกิด ถ้ากรรมไม่ทำให้จักขุปสาทเกิด ตาบอดทันที หรือว่ากรรมหยุดที่จะทำให้โสตปสาทเกิด หูหนวกทันที เป็นเรื่องของกรรมไม่ใช่เรื่องของเราหรือเรื่องของใคร เพราะว่าเมื่อเกิดมา กรรมก็ทำให้ทั้งจิตเจตสิกรูปเกิด เป็นผลของกรรม โดยที่เราไม่ได้ไปรู้เลยว่าใครทำให้ ทำให้จิตเจตสิกเกิด แล้วก็ทำให้มีรูปต่างๆ ด้วย เพราะเหตุว่ารูปที่เกิดเพราะกรรมหลากหลายจริงๆ เกิดเป็นมนุษย์หน้าตาต่างกัน เกิดเป็นสัตว์บกสัตว์น้ำรูปร่างต่างกันใช่ไหม นี่ก็เป็นเรื่องของผลของกรรม
เพราะฉะนั้นก็จะเห็นได้ว่ารูปใดก็ตาม ซึ่งกรรมทำให้เกิดขึ้น เกิดดับสืบต่อตลอดเวลาตั้งแต่เกิดจนตาย แต่ถ้ารูปนั้นไม่ปรากฏรูปนั้นก็เกิดแล้วดับแล้ว เพราะฉะนั้นรูปทุกรูปไม่ว่าจะเป็นรูปที่เกิดจากกรรม หรือรูปที่เกิดจากจิต หรือรูปที่เกิดจากอุตุทั้งภายในภายนอก รูปที่เกิดจากอาหาร รูปใดก็ตามที่เกิดแล้วดับแล้วทั้งหมดโดยที่ว่าไม่ปรากฏเลย แต่รูปใดที่ปรากฏ ปัญญาสามารถที่จะรู้ความจริงว่าเกิดแล้วดับ แต่ต้องเป็นปัญญาที่อบรมแล้ว แต่ว่ารูปใดที่ไม่ปรากฏถือว่ามี แต่ความจริงรูปนั้นก็ว่างเปล่า เพราะเหตุว่าเกิดแล้วดับแล้วหมด แม้ในขณะนี้จะคิดว่ามีปอด มีหัวใจ มีกระดูก มีอะไรก็ตามแต่ นั่นคือคิด แต่รูปใดที่ไม่ปรากฏรูปนั้นทั้งหมดเกิดแล้วดับแล้ว เพราะฉะนั้นจะเหลืออะไร ก็เหลือเห็นคือจักขุปสาทยังไม่ดับ สิ่งที่ปรากฏทางตากระทบแล้วยังไม่ดับ ชั่วขณะเห็นมีเท่านั้นแล้วก็ดับ เหลือได้ยินขณะที่ได้ยินเกิด ก็เหลือเพียงแค่นี้ ตาหูจมูกลิ้น แล้วก็กายที่ปรากฏชั่วขณะที่อ่อนหรือแข็ง เย็นหรือร้อน แต่ทั้งหมดตั้งแต่ศีรษะตลอดเท้า ถ้าไม่ปรากฏคือเกิดแล้วดับแล้ว นี่จึงจะเข้าถึงความเป็นอนัตตาว่าไม่มีอะไรเหลือ ถ้าไม่กระทบศีรษะ ยังมีศีรษะอยู่หรือเปล่า
ผู้ฟัง มี
ท่านอาจารย์ อัตตสัญญาจำไว้จำไว้จนกว่าจะฟังแล้วค่อยๆ คลายความจำว่าเป็นเรา แม้ในขั้นการฟังก่อน จึงจะเป็นปัจจัยให้สติกับปัญญาอีกระดับหนึ่งเริ่มรู้ลักษณะของสภาพธรรมที่กำลังปรากฏ จนกว่าอบรมแล้วประจักษ์ได้ในความเกิดดับของสภาพธรรมนั้น