จิตตุปบาท

จิตตุปบาท

จิตฺต (จิต) + อุปฺบาท (การเกิดขึ้น)

การเกิดขึ้นของจิต หมายถึง จิตและเจตสิกที่เกิดขึ้นพร้อมกัน ขณะที่จิตเกิดขึ้น ๑ ขณะจะต้องมีเจตสิกเกิดร่วมด้วยอย่างน้อยที่สุด ๗ ประเภทคือ สัพพจิตตสาธารณเจตสิก

แม้ว่าจิตจะเป็นใหญ่ เป็นประธานในการทำกิจรู้อารมณ์ แต่จะเกิดโดยปราศจากเจตสิกไม่ได้เพราะถ้าผัสสะไม่กระทบอารมณ์ สัญญาไม่จำอารมณ์ เจตนาไม่ขวนขวายจัดแจงในอารมณ์ หรือมนสิการไม่สนใจในอารมณ์ เป็นต้น จิตก็ย่อมจะเกิดขึ้นไม่ได้ อุปมาเหมือนพระราชาเมื่อจะเสด็จไปไหนก็มิได้เสด็จไปพระองค์เดียว แต่ทรงแวดล้อมด้วยหมู้อำมาตย์ราชบริพาร พระราชาทรงเป็นใหญ่เป็นประธาน แต่กิจการงานหน้าที่ต่างๆ หมู่อำมาตย์ราชบริพารเหล่านั้นเป็นผู้กระทำ ถ้าไม่มีหมู่อำมาตย์ราชบริพารแวดล้อม พระราชาก็เสด็จไปโดยลำพังและเป็นประธานไม่ได้