ทำไมสันตีรณะทำกิจได้ถึง ๕ กิจ

คำถามนี้ก็มีคนสงสัยมากว่า ทำไมสันตีรณะทำกิจได้มากกว่า สัมปฏิจฉันนะ เพราะสัมปฏิจฉันนะเกิดต่อทวิปัญจวิญญาณ แล้วทำกิจเพียงรับอย่างเดียว แต่พอถึงสันตีรณะที่มีเจตสิกเท่าๆ กัน แต่ทำไมถึงได้ทำกิจได้ถึง ๕ กิจ

เอาชื่อออกหมดเลย ธรรมเป็นอย่างนี้ คือ สัมปฏิจฉันนะ ทำไมชื่อนี้ ยังไม่ต้องตั้งชื่ออะไรเลยก็ได้ แต่เป็นจิตที่เกิดต่อจากทวิปัญจวิญญาณ และมีเจตสิกเกิดร่วมด้วยเท่าไร เมื่อทำกิจต่อจากจักขุวิญญาณ จะเรียกอะไรให้เข้าใจว่า จิตนี้ที่ทำกิจต่อจากทวิปัญจวิญญาณทั้ง ๑๐ ไม่มีชื่อก็ไม่รู้จะพูดอย่างไร เรียกอย่างไรให้เข้าใจได้ จึงต้องมีชื่อ เมื่อทำกิจรับรู้อารมณ์ต่อจากทวิปัญจวิญญาณ ก็เรียกตามภาษาบาลี สัมปฏิจฉันนจิต เพราะทำสัมปฏิจฉันนกิจ มีหน้าที่นี้ เหมือนกับจักขุวิญญาณ ไปทำหน้าที่อื่นได้ไหม นอกจากเห็น ได้ยิน ได้กลิ่น ลิ้มรส รู้สิ่งที่กระทบสัมผัส จักขุวิญญาณเห็น ได้ยินได้ไหม เมื่อไม่ได้จึงชื่อว่า จักขุวิญญาณ เป็นธาตุชนิดหนึ่งซึ่งเกิดขึ้นเห็น ทำกิจอื่นไม่ได้เลย แสดงความต่างของจิตแต่ละประเภท แม้ว่าสัมปฏิจฉันนะก็รู้อารมณ์เดียวกันกับจักขุวิญญาณ แต่ไม่ได้ทำทัสนกิจ

นี่ก็คือเราจะรู้ความละเอียดในเรื่องของจิตซึ่งเป็นชาติต่างๆ จิตที่เป็นกุศลอกุศล ไม่ใช่วิบาก และเมื่อเป็นวิบากแล้ว ซึ่งเป็นผลของกุศลอกุศล กุศล และอกุศลแต่ละประเภทจะทำให้วิบากจิตเกิดได้เท่าไร ตามเหตุตามผล ตามปัจจัย และเมื่อเกิดแล้วทำกิจอะไร ก็ก้าวก่ายสับสนกันไม่ได้

แม้แต่จะใช้คำว่า “สัมปฏิจฉันนะ” ก็หมายความถึงจิตที่เกิดต่อจากทวิปัญจวิญญาณซึ่งดับไปแล้วทางหนึ่งทางใดก็แล้วแต่ จิตที่เกิดต่อนั้นก็เรียกว่า สัมปฏิจฉันนะ มีเจตสิกเกิดร่วมด้วยเท่านี้

จิตที่เกิดต่อไม่ได้ทำสัมปฏิจฉันนกิจ แต่ละจิตก็มีกิจเฉพาะของตนๆ สัมปฏิจฉันนะไม่ได้ทำหน้าที่สันตีรณะ สันตีรณะก็ไม่ได้ทำหน้าที่สัมปฏิจฉันนะ จิตที่ทำหน้าที่รับอารมณ์สืบต่อจากทวิปัญจวิญญาณ ชื่อนี้เพราะอย่างนี้ เพราะรับต่อทันที แล้วก็ดับไป เพราะฉะนั้นสันตีรณะเป็นวิบาก เป็นผลของกรรมเดียวกันเลยที่ทำให้ไม่มีแต่เฉพาะจักขุวิญญาณ และสัมปฏิจฉันนะเกิด มีจิตที่เป็นวิบากอีก ๑ ขณะ ซึ่งเกิดรับต่อจากสัมปฏิจฉันนะ แต่ไม่ได้ทำสัมปฏิจฉันนกิจ ทำสันตีรณกิจ นี่กิจหนึ่งแล้ว ของจิตประเภทนี้ มีเจตสิกเกิดเท่านี้ และเกิดต่อจากสัมปฏิจฉันนะ แต่ความต่างของสัมปฏิจฉันนะ และสันตีรณะ ซึ่งเป็นวิบากด้วยกัน มีเจตสิกเกิดด้วยกัน แต่อันหนึ่งทำได้เฉพาะ สัมปฏิจฉันนกิจ อีกอันหนึ่งนอกจากทำสันตีรณกิจ ยังทำกิจอื่นได้ คือ ปฏิสนธิ ภวังค์ จุติ และตทาลัมพนะ

นี่คือลักษณะความเป็นไปของธาตุ หรือของธรรมนั้นๆ หายสงสัยหรือยัง ... พื้นฐานพระอภิธรรม ตอนที่ 348

รับฟัง ... ทำไมสันตีรณะทำกิจได้มากกว่า สัมปฏิจฉันนะ