จิตขณะใดเป็นกุศลหรือเป็นอกุศล

ท่านอาจารย์ เป็นของธรรมดา อกุศลต้องมากกว่ากุศล ไม่ว่าจะเป็นโลภะ หรือโทสะก็ตาม แต่ให้ทราบว่า ที่อโทสะเป็นโสภณสาธารณเจตสิก หมายความว่าต้องเกิดกับกุศลจิต แสดงให้เห็นว่า ขาดอโทสเจตสิกไม่ได้ ถ้าอโทสเจตสิกไม่เกิด จิตไม่เป็นกุศล

เพราะฉะนั้น วิธีที่จะรู้ว่า ขณะนี้จิตเป็นกุศลหรือเป็นอกุศล ก็โดยการสังเกตลักษณะที่เป็นโทสะ หรืออโทสะ ถ้าขณะนั้นจิตหยาบกระด้าง ดุร้าย ไม่ร่มเย็น ขณะนั้นก็เป็นลักษณะของโทสะ แต่ว่าขณะใดที่จิตอ่อนโยน ไม่ดุร้าย ไม่หยาบกระด้าง ขณะนั้นเป็นอโทสะ และถ้าไม่เป็นอโทสะ ขณะนั้นไม่ใช่กุศล

ท่านที่ถามว่า นั่นเป็นกุศลไหม นี่เป็นกุศลไหม ทำอย่างนั้นเป็นกุศลหรือเปล่า ทำอย่างนี้เป็นกุศลหรือเปล่า ไม่ต้องถามคนอื่นเลย พิจารณาจิต ถ้าจิตขณะนั้นไม่ดุร้าย ไม่หยาบกระด้าง เป็นจิตที่อ่อนโยน จึงเป็นกุศล แต่แม้ขณะที่กำลังทำกุศลต่างๆ แล้วก็เกิดความหยาบกระด้างของจิตขึ้น ความดุร้าย ความผูกโกรธ ความขุ่นเคือง ขณะนั้นก็ไม่ต้องถามใคร ขณะนั้นก็รู้ว่าเป็นอกุศล

เพราะฉะนั้น เรื่องของกุศลและอกุศล เป็นเรื่องจิตที่จะพิจารณารู้ได้ว่า จิตขณะใดเป็นกุศลหรือเป็นอกุศล โดยที่คนอื่นไม่สามารถจะรู้ได้เลย และถ้าไม่มีอโทสเจตสิกเกิด กุศลจิตเกิดไม่ได้ ในขณะที่มีอโลภเจตสิก ก็จะต้องมีอโทสเจตสิกเกิดร่วมด้วย พร้อมกับโสภณสาธารณะอื่นๆ เช่น ต้องมีศรัทธา มีสติ มีหิริ มีโอตตัปปะ มีอโลภะ จึงมีอโทสะ และโสภณสาธารณเจตสิกอื่นๆ เกิดร่วมกัน

ฟังเพิ่มเติม โสภณธรรม ครั้งที่ 040