สังขตธรรม เฉพาะสิ่งที่เกิดแล้วเดี๋ยวนี้
[เล่มที่ 16] พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๒ - หน้า 407
๑๑. ทสุตตรสูตร
(ว่าด้วยหมวดธรรมอันยิ่งไปจนถึงสิบ)
[นำมาเพียงบางส่วน]
[๓๘๖] ธรรม ๒ อย่าง ควรรู้ยิ่งเป็นไฉน. ได้แก่ ธาตุ ๒ คือสังขตธาตุ และอสังขตธาตุ. ธรรม ๒ อย่างเหล่านี้ ควรรู้ยิ่ง.
[เล่มที่ 16] พระสุตตันตปิฎก ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค เล่ม ๓ ภาค ๒ - หน้า 464
อรรถกถา ทสุตตรสูตร
สองบทว่า สงฺขตา ธาตุ ความว่า ขันธ์ห้าอันปัจจัยทั้งหลายกระทําแล้ว. สองบทว่า อสงฺขตา ธาตุ ความว่า พระนิพพาน อันปัจจัยทั้งหลายมิได้กระทํา.
อ.วิชัย: ท่านอาจารย์ครับ เมื่อวานนี้ก็มีการกล่าวถึง ๒ คำนี้ครับ โดยอรรถะ ก็ไม่ต่างกันครับ แต่เหตุใดจึงทรงแสดง คำ ที่มีพยัญชนะที่ต่างกัน อย่างพูดถึงเรื่องของ สังขารธรรม หมายถึงธรรมที่มีปัจจัยปรุงแต่งให้เกิดขึ้น กับ สังขตธรรม หมายถึงธรรมที่เกิดแล้วเพราะปัจจัยปรุงแต่งครับ ดูเหมือนก็ไม่ต่างกันนะครับ อะไรเป็น ความละเอียดที่พระองค์ตรัสถึง ๒ คำนี้ครับ
ท่านอาจารย์: ต่างแน่นอน เราพูดถึงธรรมทุกอย่างใช่ไหม เกิดเมื่อมีปัจจัยปรุงแต่ง ถูกต้องไหม?
อ.วิชัย: ครับ
ท่านอาจารย์: แต่ สังขตะ เฉพาะสิ่งที่เกิดแล้วเดี๋ยวนี้ เดี๋ยวนี้ ไม่ได้หมายความถึงอย่างอื่นเลย
เพราะฉะนั้น สิ่งที่เกิดแล้วเดี๋ยวนี้ คือเห็น ถูกต้องไหม?
อ.วิชัย: ครับ
ท่านอาจารย์: เป็นสังขารธรรมแน่ แต่ไม่ได้หมายความถึงขณะอื่น หมายความถึงสิ่งที่เกิดแล้วเดี๋ยวนี้
อ.วิชัย: หมายถึงตรงยิ่งขึ้นใช่ไหม มีแล้วเดี๋ยวนี้?
ท่านอาจารย์: เดี๋ยวนี้ เกิดแล้วเดี๋ยวนี้ สังขตะ
อ.วิชัย: นี่ครับท่านอาจารย์ครับ ประโยชน์อย่างยิ่งของการสนทนา ครับ ดูเหมือนในลำพังตามความคิดของตนเอง ก็ดูเหมือนกับก็พูดคล่องครับก็ไม่ต่างกัน แต่ไม่ได้ลึกลงไปที่จะเห็นที่พระองค์ตรัส คำว่า สังขตะ เพราะเดี๋ยวนี้กำลังเกิดแล้ว นะครับ
ท่านอาจารย์: ที่เกิดแล้ว นี่แหละ สังขตะ นี่แหละประโยชน์ของการสนทนา เพราะเหตุว่า เราลืมจุดสำคัญที่แม้แต่ฟังแล้วผ่านไปเลยเหมือนเข้าใจ แต่ความละเอียดความลึกซึ้งกว่าจะรู้จริงๆ ในความเป็นธรรมนั้นต้องละเอียด แม้แต่คำ เวลานี้เราพูดว่า ทุกอย่างมีจริง กำลังปรากฏ แล้วจะรู้อันไหนล่ะ? ก็ต้องสังขตธรรมใช่ไหม?
อ.คำปั่น: ยิ่งฟังก็ยิ่งเห็นถึงความชัดเจนยิ่งขึ้นครับ โดยเฉพาะ พยัญชนะแต่ละคำที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าตรัส ก็เพื่อประโยชน์ในการที่จะค่อยๆ ได้เข้าใจในความเป็นจริงของธรรม ครับ แล้วเมื่อสักครู่ก็ชัดเจนมากกับความหมายที่ท่านอาจารย์ได้กล่าวย้ำอีกครั้งหนึ่งในความหมายของคำว่า สังขตธรรม ครับซึ่งข้อความที่ท่านอาจารย์ได้กล่าวเมื่อสักครู่นี้ ก็ชัดเจนในความหมายแล้วนะครับ อย่างที่มีคำอธิบายไว้ใน อัฏฐสาลินี อรรกถา พระอภิธรรมปิฎก ธรรมสังคณีปกรณ์ ได้อธิบายความหมายของ คำว่า สังขตธรรม ไว้ครับว่า ธรรมที่ชื่อว่า สังขตะ เพราะอันปัจจัยทั้งหลายประชุมกันปรุงแต่ง ครับ อันนี้คือข้อความหนึ่งครับ
และอีกข้อความหนึ่งใน อรรถกถาทีฆนิกาย ปาฏิกววค ทสุตตรสูตร ก็ได้อธิบายโดยใช้คำว่า ธาตุ แทนคำว่า ธรรมครับ ซึ่งก็มีความหมายมีอรรถะอย่างเดียวกันครับ
คำว่า สังขตธาตุ ๒ บทว่า สังขตธาตุ ความว่า ขันธ์ ๕ อันปัจจัยทั้งหลายกระทำแล้ว คือปรุงแต่งให้เกิดแล้ว ครับท่านอาจารย์ครับ ก็ชัดเจนอย่างยิ่งครับในความเป็นจริงของธรรม แน่นอนครับว่า ธรรมที่เกิดเพราะเหตุปัจจัยทั้งหมดก็เป็น สังขารธรรม เป็นธรรมที่เกิดเพราะปัจจัยปรุงแต่งแน่นอน แล้วก็ถ้ากล่าวถึง สังขตธรรม ก็มุ่งหมายถึงธรรมที่อันปัจจัยทั้งหลายปรุงแต่งให้เกิดแล้วครับ ก็เป็นแต่ละหนึ่งๆ ในขณะนั้นจริงๆ ครับท่านอาจารย์ครับ
ขอเชิญอ่านเพิ่มได้ที่..
สังขารธรรมเป็นอย่างไร? [เวปุลปัพพตสูตร]
ขอเชิญฟังเพิ่มได้ที่..
สิ่งที่เกิดแล้วด้วยปัจจัยปรุงแต่งเป็นสังขตธรรม
สังขารธรรม - สังขตธรรม สองคำสองความหมาย
กราบเท้าบูชาคุณท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ ด้วยความเคารพยิ่งค่ะ
กราบยินดีในกุศลจิตของ อ.วิชัย และ อ.คำปั่น ด้วยความเคารพค่ะ
