สิ่งที่เป็นนาม สิ่งที่เป็นรูป
คิดเป็นธรรมชนิดหนึ่ง ซึ่งต่างจากสิ่งที่ปรากฏทางตา และต่างกับเสียงที่ปรากฏทางหู ความรู้สึกโกรธมีจริง เป็นธรรม เพราะฉะนั้น ธรรมมีหลากหลายมากมาย แต่ประมวลลักษณะของสภาพธรรมที่มีจริงๆ ก็จะต่างกันเป็น ๒ อย่างใหญ่ๆ แต่ว่าถ้าต่างกันโดยละเอียดก็มากมายกว่านั้น นี่ก็เป็นสิ่งที่เราฟังไป คิดไป และเข้าใจไป เพราะถ้าเราจะใช้คำว่า สิ่งนี้เป็นนาม สิ่งนั้นเป็นรูป เรารับฟังได้ แต่ว่าเราพิจารณาในความเป็นจริงของสิ่งนั้นด้วยความเข้าใจของเรามากน้อยแค่ไหน เช่น ถ้ากล่าวถึงสภาพธรรมที่มีจริงๆ ขณะนี้ และก็มีลักษณะหลากหลายต่างกัน แต่ประมวลโดยประเภทใหญ่ๆ ก็จะรู้ได้ว่า มีธรรมที่ไม่สามารถจะรู้อะไรได้เลยทั้งสิ้น เช่น เสียง ปรากฏ ลักษณะของเสียงเป็นลักษณะที่ดัง จะมากจะน้อยก็ตามแต่ แต่ที่เราใช้คำว่า "เสียง" บ่งถึง ลักษณะของสภาวธรรมที่มีจริงอย่างหนึ่ง ซึ่งสามารถปรากฏทางหูได้ ขณะนั้นก็เป็นลักษณะของสภาพธรรมที่ไม่รู้ คือ เสียง ไม่หิว ไม่จำ ไม่โกรธ ขอถามว่า เสียงหิว เสียงโกรธ เป็นไปได้ไหม ก็ไม่ได้
เสียงก็เป็นสภาพธรรมที่มีจริง ประเภทหนึ่ง คือ ประเภทของธาตุชนิดหนึ่ง ซึ่งมีจริง คำว่า "ธาตุ" กับคำว่า "ธรรม" ความหมายเหมือนกัน หมายความถึงสิ่งที่มีจริง เพราะฉะนั้น เมื่อเป็น "ธรรม "เป็น "ธาตุ" แต่ไม่สามารถจะรู้อะไรได้เลย ภาษาบาลีใช้คำว่า “รูป” หรือว่า “รูปธาตุ” หรือ “รูปธรรม” คือธรรมที่ไม่สามารถที่จะรู้อะไรได้เลย ถ้าเป็นอย่างนี้ วันนี้เราตอบได้ว่า รูปธรรม หรือรูปธาตุที่มีจริงๆ ที่เรารู้เดี๋ยวนี้ ยังไม่ต้องไปตามตำราว่ามีจำนวนเท่าไหร่ แต่ที่มีจริงๆ ที่ปรากฏให้รู้ ในวันหนึ่งๆ ลองคิดว่ามีอะไรบ้าง ที่เป็นรูปธรรม หรือ รูปธาตุ สิ่งที่ไม่สามารถจะรู้อะไร แต่มีลักษณะที่ปรากฏให้รู้ได้ทุกวันๆ มีอะไรบ้าง