ธรรมที่เป็นทุกข์แต่ไม่ใช่อริยสัจ

ถ . ในอรรถกถามหาสติปัฏฐานสูตร กล่าวถึงการสนทนากันระหว่าง พระเถระ ๒ องค์ องค์หนึ่งเป็นลูกศิษย์ องค์หนึ่งเป็นอาจารย์ ลูกศิษย์บอกว่า สติปัฏฐานเป็นมรรคเบื้องต้น อาจารย์บอกว่า สติปัฏฐานเป็นมรรคผสม ลูกศิษย์ ก็ยืนยันว่า เป็นมรรคเบื้องต้น อาจารย์ก็ยังบอกว่า เป็นมรรคผสม สุดท้ายลูกศิษย์ ก็เห็นว่า ไม่ควรโต้แย้งต่อ หลังจากนั้นอาจารย์ก็ครุ่นคิดอยู่เรื่อยว่า ที่ท่านเข้าใจว่า เป็นมรรคผสมนั้นถูกต้องหรือเปล่า ท่านก็นึกถึงข้อความในมหาสติปัฏฐาน ท่านก็ บอกว่า ที่ท่านเข้าใจว่าเป็นมรรคผสมนั้นคงจะพลาด เพราะมรรคจะตั้งอยู่ตลอดเวลา ๗ ปี ๗ เดือน คงเป็นไปไม่ได้ ที่ท่านเข้าใจว่าเป็นมรรคผสมนั้นผิดพลาด ส่วนลูกศิษย์ที่พูดกับท่านว่าเป็นมรรคเบื้องต้นนั้นถูกต้อง ผลสุดท้ายท่านก็ไปแก้ในที่ประชุม เพื่อให้ที่ประชุมฟังธรรมได้ทราบว่า ที่ถูกต้องแล้วสติปัฏฐานเป็นมรรคเบื้องต้นเท่านั้น ไม่ได้เป็นมรรคผสม สงสัยว่า คำว่า มรรคเบื้องต้นกับมรรคผสม หมายถึงอะไร

สุ. ก็น่าสงสัย จริงๆ แล้วก็ไม่ได้กล่าวไว้ ใช่ไหม

ถ . ไม่ได้กล่าวไว้

สุ. แต่ถ้าจะวินิจฉัย มรรคมี ๒ อย่าง คือ โลกียะและโลกุตตระ

ถ . เพราะฉะนั้น ใจความตลอดทั้งสูตรในมหาสติปัฏฐาน ไม่มีคำว่า โลกุตตระ อย่างคำว่า จิตปราศจากราคะก็รู้ว่าจิตปราศจากราคะ จิตหลุดพ้นก็รู้ว่า จิตหลุดพ้น ก็ไม่ใช่โลกุตตระ

สุ. ไม่ใช่ เรื่องของการอบรมเจริญสติปัฏฐานเป็นเรื่องที่จะต้องรู้ว่า สภาพธรรมใดเป็นทุกขอริยสัจ ซึ่งใน สัมโมหวิโนทนี อรรถกถา พระวิภังคปกรณ์ มีข้อความเรื่องของอริยสัจ ๔ ใน สัจจวิภังคนิทเทส ซึ่งข้อความตอนหนึ่งที่กล่าวถึงอริยสัจ ๔ วินิจฉัยโดยจตุกะ มีว่า

ก็ในสัจจะทั้ง ๔ นี้ ธรรมชาติที่เป็นทุกข์ แต่ไม่ใช่อริยสัจก็มี

เป็นอริยสัจ แต่ไม่ใช่ทุกข์ก็มี

เป็นทั้งทุกข์ เป็นทั้งอริยสัจก็มี

ไม่ใช่ทุกข์ ไม่ใช่อริยสัจก็มี

นี่เป็นเรื่องที่อรรถกถาจะทำให้เข้าใจละเอียดขึ้นในเรื่องของการปฏิบัติ เพราะว่าธรรมที่เป็นทุกข์แต่ไม่ใช่อริยสัจ ได้แก่ โลกุตตรจิต เพราะไม่เที่ยง โดยพระบาลีว่า สิ่งใดไม่เที่ยง สิ่งนั้นเป็นทุกข์ ดังนี้ แต่ไม่ใช่อริยสัจ ไม่ใช่ทุกขอริยสัจ เพราะว่าไม่มีใครกำหนดรู้โลกุตตรจิตโดยความเป็นทุกข์

ถ . ไม่เที่ยงเหมือนกัน แต่ไม่ใช่ทุกข์

สุ. แน่นอน ไม่ใช่ว่าเวลานี้มีโลกุตตรจิตที่ทุกคนจะระลึกและเห็นความ ดับไปของโลกุตตระ สำหรับธรรมที่เป็นอริยสัจแต่ไม่ใช่ทุกข์ ทุกคนก็คิดได้ใช่ไหมว่า ได้แก่อะไร ... แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 1599

เปิดฟัง ...

ธรรมที่เป็นทุกข์แต่ไม่ใช่อริยสัจ