จิตดวงเก่าที่ดับไป เป็นปัจจัยให้เกิดจิตดวงใหม่ขึ้น

เมื่อเราศึกษาพระพุทธศาสนาโดยละเอียด และเริ่มมีความรู้เรื่องของจิตมากขึ้น

ก็จะทราบว่า จิตขณะใดเป็นเหตุ (กุศลจิต อกุศลจิต) จิตขณะใดเป็นจิตซึ่งรับผล

(วิบากจิต) ของกุศลกรรม หรืออกุศลกรรมที่ได้กระทำไว้แล้ว จากที่เคยคิดกันว่ามนุษย์

มีจิตและร่างกาย และเมื่อสิ้นชีวิตจิตดวงนี้จะดับไป

เมื่อศึกษาธรรมละเอียดขึ้น จะเข้าใจเพิ่มมากขึ้นว่า จิตเป็นสภาพรู้ อาการรู้ และ

เกิดดับ อย่างรวดเร็ว ต่อเนื่อง เป็นกระแสไปโดยตลอด เพราะจิตมีสภาพเป็น

อนันตรปัจจัย ธรรมที่เป็นจิต (และเจตสิก) เป็นปัจจัยแก่ ธรรมที่เป็นจิต (และเจตสิก)

ด้วยอำนาจของอนันตรปัจจัย คือ จิต (และเจตสิก) ที่เกิดก่อนๆ เป็นปัจจัยแก่จิต (และเจตสิก) ที่เกิดหลังๆ ด้วย

อำนาจของอนันตรปัจจัย กล่าวคือ เมื่อจิตดวงหนึ่งเกิดขึ้นแล้วดับไปอย่างรวดเร็วนั้น

จิตดวงเก่าที่ดับไปนั่นเองเป็นปัจจัยให้เกิดจิตดวงใหม่ขึ้นต่อไปเรื่อยๆ ไม่รู้จบ ต่อเมื่อ

สามารถอบรมเจริญปัญญาจนละอกุศลธรรมทั้งหมดได้แล้ว ซึ่งหมายความว่าผู้นั้นได้

บรรลุคุณธรรมเป็นพระอริยบุคคลขั้นพระอรหันต์ เมื่อนั้นกุศลธรรมก็จะหมดไปด้วยและเมื่อจุติจิตของพระอรหันต์ ซึ่งเป็นจิตดวงสุดท้ายของสังสารวัฏฎ์เกิดขึ้น ก็ไม่มี

เหตุให้จิตดวงต่อๆ ไปเกิดขึ้นอีกเลย เพราะจุติจิตของพระอรหันต์ไม่เป็นอนันตรปัจจัย

เป็นการแสดงถึง ความสิ้นสุดของสังสารวัฏฎ์ ไม่มีการเวียนว่ายตายเกิดอีกต่อไป จากหนังสือ ..กรรมคำตอบของชีวิต โดย อัญญมณี มัลลิกะมาส