ความจริงแห่งชีวิต [53] ปัญจทวาราวัชชนจิต และ มโนทวาราวัชชนจิต

พุทธรักษา

วันที่ 17 ก.ค. 2552

หมายเลข 12923

อ่าน 851

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

ขณะใดที่จิตกำลังรู้อารมณ์ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ ขณะนั้นเป็นวิถีจิต ปัญจทวาราวัชชนจิตเป็นวิถีปฏิปาทกะ คือ เป็นวิถีจิตแรกที่เกิดต่อจากภวังคุปัจเฉทะ ทำอาวัชชนกิจ เพียงรู้ว่าอารมณ์หนึ่งอารมณ์ใดกระทบทวารหนึ่งทวารใดใน ๕ ทวาร จึงไม่ใช่จิตที่ทำกิจเห็น ฯลฯ วิถีจิตอื่นๆ จะเกิดขึ้นทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย ไม่ได้เลย ถ้าปัญจทวาราวัชชนจิตไม่เกิดขึ้นแล้วดับไปก่อน ฉะนั้น ปัญจทวาราวัชชนจิตจึงเป็นวิถีจิตแรกที่เกิดทางทวารหนึ่งทวารใดใน ๕ ทวาร เมื่อจิตดวงนี้กระทำกิจนี้ได้ ๕ ทวาร จึงชื่อว่าปัญจทวาราวัชชนจิต (ปัญจ + ทวาร + อาวัชชน) ถ้าแยกเป็นแต่ละทวาร คือ ขณะที่เกิดทางจักขุทวารก็เป็นจักขุทวาราวัชชนะ ขณะที่เกิดทางหูก็เป็นโสตทวาราวัชชนะ ขณะที่เกิดทางจมูกก็เป็นฆานทวาราวัชชนะ ขณะที่เกิดทางลิ้นก็เป็นชิวหาทวาราวัชชนะ ขณะที่เกิดทางกายก็เป็นกายทวาราวัชชนะ

แต่เมื่อจิตดวงนี้กระทำอาวัชชนกิจได้ ๕ ทวารจึงเรียกรวมว่า ปัญจทวาราวัชชนจิต

สำหรับวิถีจิตที่เกิดขึ้นรู้อารมณ์ต่างๆ ทางใจนั้น ก่อนที่วิถีจิต คือกุศลจิตหรืออกุศลจิต เป็นต้น จะเกิดนึกคิดเรื่องราวต่างๆ ก็จะต้องมีอาวัชชนจิตเกิดก่อน จิตที่กระทำอาวัชชนกิจ คือรู้อารมณ์ที่กระทบทางใจนั้น ชื่อว่า มโนทวาราวัชชนจิต มโนทวาราวัชชนจิตเป็นวิถีจิตดวงแรกที่เกิดทางมโนทวาร ถ้ามโนทวาราวัชชนจิตไม่เกิด วิถีจิตต่างๆ จะเกิดขึ้นรู้อารมณ์ทางใจ คือทางมโนทวารไม่ได้ มโนทวาราวัชชนจิต ไม่ใช่ปัญจทวาราวัชชนจิต เป็นจิตแต่ละดวงแต่ละประเภท ปัญจทวาราวัชชนจิตเกิดได้เฉพาะ ๕ ทาง เกิดทางมโนทวารไม่ได้เลย มโนทวาราวัชชนจิต ทำอาวัชชนกิจได้เฉพาะทางมโนทวาร ทวารเดียวเท่านั้น

ฉะนั้น วิถีจิตที่ทำอาวัชชนกิจ ๖ ทวาร จึงมี ๒ ดวง คือ ปัญจทวาราวัชชนจิต ๑ ดวง ทำอาวัชชนกิจทาง ๕ ทวาร มโนทวาราขวัชชนจิต ๑ ดวง ทำอาวัชชนกิจเฉพาะทางมโนทวาร ทวารเดียว

โดย อาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ จัดพิมพ์เผยแพร่ โดย คณะกรรมการ ศิลปะและวัฒนธรรม สภาผู้แทนราษฎร เนื่องในวโรกาสมหามงคลเฉลิมพระชนม์พรรษา ครบ ๗๕ พรรษาพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวภูมิพลอดุลยเดช วันที่ ๕ ธันวาคม ๒๕๔๕

ขอเชิญอ่านหรือดาวน์โหลดหนังสือ ...

ปรมัตถธรรมสังเขป

ขอเชิญอ่านตอนต่อไป ...

ความจริงแห่งชีวิต