เป็นตัวตนที่เปลี่ยน แม้ว่าสติเกิด

ขอนอบน้อมแด่พระรัตนตรัย

ข้อความบางตอนจาก แนวทางเจริญวิปัสสนา ครั้งที่ ๘๒๔

บรรยายโดย ท่านอาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์

เป็นตัวตนที่เปลี่ยน แม้ว่าสติเกิด

มีท่านผู้ฟังที่ได้ฟังเรื่องการอบรมเจริญสติปัฏฐานท่านฟังมาหลายปี แล้วบางท่านก็เกิดท้อใจ ที่ท่านฟังไม่รู้เรื่อง ท่านบอกว่าบางครั้งไม่เข้าใจจริงๆ เวลาที่ฟังแต่ว่าท่านก็ฟังต่อไปอีกๆ จนในที่สุดวันหนึ่ง ท่านก็บอกว่าท่านเข้าใจแล้วว่า สติปัฏฐานคืออย่างไร และสิ่งที่สติปัฏฐานระลึกรู้เป็นนามธรรมและเป็นรูปธรรมนั้นต่างกันอย่างไร (ใน) ขั้นเข้าใจ หลังจากที่ได้ฟังมานาน แล้วเวลาที่สติของท่านเกิดบ้าง จะทำให้ผู้ที่อบรมเจริญสติปัฏฐานเป็นผู้ที่ละเอียดจริงๆ

ท่านสังเกตแล้ว ท่านรู้ว่า เวลาที่สติเกิด แต่ยังมีความเป็นตัวตนอยู่ ถ้าขณะนั้นเป็นอกุศล จะมีความเป็นตัวตนที่เปลี่ยนจากอกุศลเป็นกุศล แสดงให้เห็นว่ายังไม่ใช่การประจักษ์ชัดในลักษณะของนามธรรม ที่ไม่ใช่สัตว์บุคคล ตัวตน แต่แม้กระนั้น สติที่ระลึกได้ในธรรมที่เป็นอกุศล แล้วเกิดเปลี่ยนไปเป็นกุศล ท่านผู้นั้นก็ยังรู้ว่า ขณะนั้นหนะ เป็นตัวตนที่เปลี่ยน แม้ว่าสติเกิด

เพราะฉะนั้น จะเห็นได้ว่า การอบรมเจริญสติปัฏฐานจะเกื้อกูลกับกุศลธรรมทุกขั้น จะเกื้อกูลกับสติที่จะให้รู้ตามความเป็นจริงว่า ขณะนั้นเป็นสติขั้นไหน ทันที

เพราะฉะนั้น ถ้าไม่พิจารณาจริงๆ จะประจักษ์การเกิดและดับไปของสภาพธรรมแต่ละขณะได้อย่างไร เพราะสภาพธรรมแต่ละอย่างเกิดดับสืบต่อกันเร็วมาก เช่น ทางตา เห็นแล้วก็มีการคิดนึกสืบต่อไปทันที เพราะฉะนั้น การที่จะประจักษ์การเกิดดับได้ ต้องรู้สภาพธรรมที่ต่างกันเสียก่อนว่า ขณะที่เห็นจริงๆ ไม่ใช่ขณะที่กำลังคิดหรือนึกถึง

ท่านพระจุลลปันถกเถระได้กล่าวไว้ว่า

เรานั้นมีอายุ ๑๘ ปี ออกบวชเป็นบรรพชิต เรายังไม่ได้คุณวิเศษในศาสนาของพระศากยบุตร. เรามีปัญญาเขลา เพราะเราอบรมอยู่ในบุรี พระพี่ชายจึงขับไล่เราว่า จงไปสู่เรือนเดี๋ยวนี้.

เราถูกพระพี่ชายขับไล่แล้วน้อยใจ ได้ยืนอยู่ที่ซุ้มประตูสังฆาราม ไม่หวังในความเป็นสมณะ.

ลำดับนั้น พระศาสดาเสด็จมา ณ ที่นั้นทรงลูบศีรษะเรา ทรงจับเราที่แขน พาเข้าไปในสังฆาราม

พระศาสดาทรงอนุเคราะห์ ประทานผ้าเช็ดพระบาทให้แก่เราว่า จงอธิฐานผ้าอันสะอาดอย่างนี้ วางไว้ ณ ส่วนข้างหนึ่ง. เราจับผ้านั้นด้วยมือทั้งสองแล้วจึงระลึกถึงดอกบัวได้

จิตของเราปล่อยไปในดอกบัวนั้น เราจึงได้บรรลุพระอรหัต. เราถึงที่สุดในฌานทั้งปวงในกายอันบังเกิดแล้วแต่ฤทธิ์อันสำเร็จด้วยใจ กำหนดรู้อาสวะทั้งปวงแล้ว ไม่มีอาสวะอยู่

คุณวิเศษเหล่านี้คือ ปฏิสัมภิทา ๔ วิโมกข์ ๘ และ อภิญญา ๖ เราทำให้แจ้งชัดแล้ว คำสอนของพระพุทธเจ้าเราได้ทำเสร็จแล้ว ฉะนี้แล

ทราบว่า ท่านพระจุลลปันถกะได้กล่าวคาถาเหล่านี้ ด้วยประการ ฉะนี้แล.

(ข้อความบางตอนจาก) จุลลปันถกเถราปทานที่ ๔ (๑๔) ว่าด้วยบุพกรรมของพระจุลลปันถกเถระ

[เล่มที่ 71] ขุททกนิกาย อปทาน เล่ม ๘ ภาค ๒ - หน้าที่ ๑๘

ขออุทิศส่วนกุศลแด่สรรพสัตว์