ปฐมจิต - ทุติยจิต - ปัจฉิมจิต
ผู้ฟัง ก่อนจะไปถึงอกุศลจิต จะเรียนถามว่าหลังจากปฏิสนธิจิตดับไปแล้ว ท่านใช้ ชื่อว่าปฐมภวังค์ อยากให้ช่วยอธิบายว่าปฐมภวังค์จะเนื่องกับปฏิสนธิจิตเมื่อเวลาที่ตา เห็นยังไง
ท่านอาจารย์ คนที่ฟังวิทยุคงจะได้ยินคำว่า “ปฐมภวังค์” และก็ “ทุติยจิต” และก็ “จิตขณะ สุดท้าย” แสดงให้เห็นว่าพระผู้มีพระภาคทรงแสดงธรรมโดยประการทั้งปวง แต่ว่า สามารถที่จะย่อเพียงเท่านี้ คือไม่กล่าวมากเลย กล่าวถึงขณะที่กำลังเป็นภวังค์ ปฏิสนธิ คงไม่ต้องกล่าว เพราะเหตุว่าเป็นขณะจิตเดียวในชาติหนึ่ง แต่ระหว่างที่เป็นภวังค์ไม่มี การรู้อารมณ์ใดๆ ทั้งสิ้นเลย และจากนั้นก็รู้ทางหนึ่งทางใด และก็เป็นภวังค์อีก ก็เท่านี้ เอง จะรู้อะไร จะเห็นอะไร เมื่อไร วันไหน เป็นสิ่งที่ประณีตไม่ประณีตยังไงก็หมด เพราะ ฉะนั้นก็จะมีแต่เพียงปฐมจิต และก็ทุติยจิตคือหมายความถึงวิถีจิต จิตที่เป็นวิถีกับจิตที่ ไม่ใช่วิถี ตลอดทั้งชาติจนกว่าจะถึงจิตขณะสุดท้าย คือ ปัจฉิมจิตจริงๆ คือ จุติจิตของ พระอรหันต์ แสดงให้เห็นถึงความไม่มีสาระ ถ้ามีความเข้าใจจริงๆ ถึงลักษณะของ ภวังคจิตซึ่งอารมณ์ใดๆ ก็ไม่ปรากฏ และเราก็รู้ขณะที่นอนหลับสนิท อารมณ์ใดๆ ก็ไม่ ปรากฏก็เท่านั้นเอง ไม่เห็นมีอะไรปรากฏเลย แล้วพอมีอารมณ์ปรากฏก็เท่านั้นเองอีกนั่น แหละ เพราะว่าปรากฏแล้วก็หมดไป แล้วก็เป็นภวังค์ต่อไป กี่ภพกี่ชาติก็คืออย่างนี้ เพราะฉะนั้นก็ทรงย่อเพื่อจะให้เห็นความไม่เป็นสาระ ไม่มีสาระของนามธรรม และรูปธรรม ไม่ว่าจะเกิดในภพไหนชาติไหนก็คือต้องเป็นอย่างนี้
ที่มา ...