เหตุ กับ ปัจจัย ต่างกันอย่างไร

ถาม   คำว่า เหตุกับปัจจัย มีความต่างกันอย่างไรครับ

ส.   มีความต่างกันที่ว่า ปัจจัย หมายความถึงสภาพที่อุปการะเกื้อกูลให้ธรรมอื่นเกิดขึ้น แล้วแต่ประเภทของปัจจัยนั้นๆ เช่น ผัสสเจตสิก ไม่ใช่โลภเจตสิก แต่ทั้งผัสสเจตสิกก็ดี โลภเจตสิกก็ดีเป็นปัจจัย แต่เมื่อสภาพของผัสสะต่างกับสภาพของโลภะ ความเป็นปัจจัยของผัสสะ ก็ต่างกับความเป็นปัจจัยของโลภะ ถูกไหมคะ ในเมื่อผัสสเจตสิกมีลักษณะ มีกิจ ต่างกับโลภเจตสิก ความเป็นปัจจัยของผัสสเจตสิก จึงต่างกับความเป็นปัจจัยของโลภเจตสิก

ผัสสเจตสิกเป็นปัจจัยโดยเป็น “อาหารปัจจัย” เป็นอาหาร คือ เป็นสภาพที่นำมาซึ่งผล แต่ไม่ใช่เป็นเหตุที่จะให้เกิดผลข้างหน้า ซึ่งจะงอกงามไพบูลย์ขึ้นอีกมากทีเดียว เหมือนกับรากแก้ว

สำหรับสภาพธรรมที่เป็นเหตุนี้ เป็นปัจจัยโดยความเป็นเหตุ ซึ่งอุปมาเหมือนรากแก้วของต้นไม้ แต่ไม่ใช่หมายความว่า ต้นไม้มีแต่รากแก้ว ใช่ไหมคะ เพราะฉะนั้นเจตสิกอื่น สภาพธรรมอื่นก็เป็นปัจจัย โดยเป็นปัจจัยอื่น ซึ่งไม่ใช่เป็นปัจจัยโดยเป็นเหตุ หรือเหตุปัจจัย