ความหมาย ๔ อย่างของอายตนะ

อ.สมพร จากอรรถกถาท่านอธิบายคำว่า “อายตนะ” กล่าวไว้ ๔ อย่าง ๑. ที่ประชุม ๒. บ่อเกิด ๓. เป็นเหตุ ๔. ต่อไป "ที่ประชุม" เราจะเห็นได้ว่าสี ทั้งตา ทั้งจิต ทั้งแสงสว่าง ประชุมกันจึงเห็นได้ เห็นเป็นรูปเป็นร่างได้ เช่นที่อาจารย์พูดว่า รูปายตนะ อายตนะคือ รูป สัททายตนะ อายตนะคือ เสียง ฆานายตนะ อายตนะคือ จมูก ชิวหายตนะ อายตนะคือ ลิ้น กายายตนะ อายตนะคือ กาย นี้เป็นที่ประชุม "เป็นบ่อเกิด" ของจิต และเจตสิก ถ้าไม่มีอายตนะจิตก็เกิดไม่ได้ เพราะฉะนั้นต้องเป็นบ่อเกิดด้วย ส่วนอายตนะที่แปลว่า "ต่อไป" หมายความว่าทุกสิ่งทุกอย่างไม่ได้หยุดอยู่กับที่ ต้องมีกาลต่อไป มีโลภะ มีโทสะ หรือมีโมหะอย่างใดอย่างหนึ่งต่อไป "เป็นเหตุ" หมายความว่าเป็นปัจจัยให้ธรรมทั้งหลายเกิดขึ้น

ที่มา ...

พื้นฐานพระอภิธรรม ตอนที่ 81