อัตถิปัจจัย คู่ นัตถิปัจจัย กับ อวิคตปัจจัย คู่ วิคตปัจจัย

ถาม   ก็นั่นซิครับ นัตถิปัจจัยก็เหมือนกัน เกิดขึ้นแล้วดับไป ที่ดับไปก็บอกว่า ไม่มี วิคตปัจจัยก็อันเดียวกัน ฟังดูแล้วก็เหมือนกัน ทรงแสดงไว้ แล้วเราก็ยังไม่เข้าใจอยู่นั่นแล้ว นัตถิปัจจัยกับวิคตปัจจัย ๒ ปัจจัยนี้ พระพุทธเจ้าทรงแสดงไว้ และอาจารย์อธิบาย เราก็ยังไม่เข้าใจ ซึ่งก็คิดว่าเหมือนกัน

ส.   ถ้าอย่างนั้นก็คงจะต้องกล่าวถึงอีก ๒ ปัจจัย ซึ่งคู่กัน คือ อัตถิปัจจัยคู่กับนัตถิปัจจัย อวิคตปัจจัยคู่กับวิคตปัจจัย แต่สำหรับอัตถิปัจจัยนั้น นามธรรมเป็นปัจจัยแก่นามธรรม โดยต้องเกิดพร้อมกัน เพราะสภาพธรรมหนึ่งมี จึงเป็นปัจจัยให้สภาพธรรมอีกอย่างหนึ่งมีขึ้นหรือเกิดขึ้นร่วมกัน นั่นเป็นอัตถิปัจจัย

แต่สำหรับอัตถิปัจจัยนั้นไม่ใช่แต่เฉพาะนามธรรมเท่านั้น รูปธรรมก็เป็นอัตถิปัจจัยด้วย เช่น เมื่อมหาภูตรูปหนึ่งมหาภูตรูปใดเกิดขึ้นมีขึ้น เป็นปัจจัยให้มหาภูตรูป ๓ เกิดขึ้น มีขึ้นพร้อมกันในขณะนั้น เพราะฉะนั้นสำหรับอัตถิปัจจัยนั้น ได้แก่ นามธรรมก็ได้ รูปธรรมก็ได้ แต่สำหรับนัตถิปัจจัยนั้น เป็นเฉพาะนามธรรมอย่างเดียว

นี่คือความต่างกัน เพราะฉะนั้นก็จะต้องเห็นว่า โดยความมีและโดยความไม่มี อย่างหนึ่ง โดยความปราศไป และโดยความไม่ปราศไปอีกอหย่างหนึ่ง

มีกับหมด เหมือนกันไหมคะ

ผู้ฟัง    ไม่เหมือน

ส.   ค่ะ เมื่อไม่เหมือน อัตถิปัจจัย เพราะธรรมอย่างหนึ่งมี จึงเป็นปัจจัยให้มีธรรมอีกอย่างหนึ่งเกิดขึ้น นั่นคือมี ส่วนหมด เพราะเหตุว่าสภาพธรรมหนึ่งหมดไป ปราศไป จึงเป็นปัจจัยให้ธรรมอีกอย่างหนึ่งเกิดขึ้น

ถ้าเข้าใจว่าคล้าย ก็ดี จะได้ไม่ลืม พอนึกถึงนัตถิปัจจัย ก็จะได้นึกถึงวิคตปัจจัยด้วย พอคิดถึงอัตถิปัจจัย ก็จะได้คิดถึงอวิคตปัจจัยด้วย