ปัจจัย - ปัจจยุบบัน - ปัจจนิกกธรรม

ถาม   เกิดพร้อมกันหรือเปล่า

ส.   ไม่พร้อมกันค่ะ กรรมดับไปก่อน เป็นปัจจัยในอดีต ที่ว่าเป็นปัจจัยในอดีต คือ ปัจจัยนั้นต้องดับเสียก่อน ไม่ใช่เกิดพร้อมกับปัจจยุปบัน

สำหรับปัจจัยนี้มีคำที่คู่กัน คือ ปัจจัย ปัจจยุปบัน และปัจจนิกธรรม ได้แก่

“ปัจจัยธรรม” คือ ธรรมที่เป็นปัจจัย ที่ทำให้สภาพธรรมอีกอย่างหนึ่งเกิดขึ้น

“ปัจจยุปบัน” คือ สภาพธรรมที่เกิดเพราะมีปัจจัยอื่นทำให้เกิดขึ้น

และ “ปัจจนิกธรรม” คือธรรมที่ไม่เกี่ยวข้องกับสภาพธรรมซึ่งเป็นปัจจัยและปัจจยุปบันของกันและกัน

เพราะฉะนั้นเวลาที่กำลังเห็นเดี๋ยวนี้  จิตและเจตสิกที่ทำกิจเกิดขึ้นเห็นเป็นจักขุวิญญาณ พร้อมทั้งเจตสิกที่เกิดร่วมด้วย ๗ ดวง เห็นสิ่งที่กำลังปรากฏทางตา จิตและเจตสิกเป็นวิปากปัจจัยซึ่งกันและกัน เพราะเหตุว่ามีกัมมปัจจัยซึ่งเป็นอดีตปัจจัย ทำให้วิปากปัจจัยเกิดขึ้น

วิปากปัจจัยเป็นปัจจุบัน เป็นปัจจัยโดยเป็นปัจจุบัน เพราะเกิดพร้อมกัน เป็นวิบากที่เกิดขึ้นเพราะกรรมเดียวกัน

ถาม   ....

ส.   กัมมปัจจัยได้แก่เจตนา

ถาม   ....

ส.   แล้วแต่เหตุ บางทีก็ภายใน ๗ วัน บางทีก็ภายในชาตินั้น บางทีก็ชาติต่อไป บางทีก็หลายๆชาติข้างหน้าโน้น กรรมไงคะ แล้วแต่ปัจจัยอื่นอีก ไม่ใช่มีเพียงปัจจัยเดียวที่จะทำให้เกิดขึ้น แล้วแต่คติสมบัติ คติวิบัติ อุปธิสมบัติ อุปธิวิบัติ เป็นเรื่องที่ละเอียด ซึ่งเป็นชีวิตประจำวัน แต่ก็จะต้องค่อยๆรู้ขึ้น ทีละเล็กทีละน้อย