สัมมาวาจาเจตสิก -- ธรรมที่วิรัติวจีทุจริต
สำหรับสัมมาวาจาเป็นโสภณเจตสิก วิรัติวจีทุจริต
นี่ก็แสดงให้เห็นแล้วว่า ทางฝ่ายอกุศล จะมีคำว่า “มิจฉาวาจา” ได้ แต่ไม่มีมิจฉาวาจาเจตสิก แสดงให้เห็นว่า ชีวิตประจำวันอกุศลจิตที่เกิดมีทวาร หรือมีทางของอกุศลนั้นๆ คือ บางครั้งก็เป็นกายทวาร บางครั้งก็เป็นวจีทวาร ตามกำลังของอกุศล
วันหนึ่ง ๆ ที่ทุกท่านพูดนี้ ถ้าสติปัฏฐานไม่เกิด จะรู้ได้ไหมว่า ขณะนั้นโลภะเป็นปัจจัยให้พูดอย่างนั้น ๆ หรือว่าโทสะเป็นปัจจัยให้พูดอย่างนั้น ๆ เป็นปกติเลยใช่ไหม แต่ว่าเวลาที่เห็นว่า วาจาอย่างนั้นไม่ควรพูด พูดแล้วเป็นโทษ พูดแล้วไม่เกิดประโยชน์อะไรทั้งสิ้น ขณะที่วิรัติทุจริตในขณะนั้น เป็นเพราะสภาพของปรมัตถธรรมหนึ่ง คือ สัมมาวาจาเจตสิกเกิดขึ้นวิรัติทุจริต
นี่แสดงให้เห็นแล้วว่า ปกติธรรมดาไม่มีการวิรัติใช่ไหม ? จะพูดเรื่องอาหารที่อร่อย ในขณะนั้นจิตอะไร ที่ทำให้วาจาเช่นนั้นเกิดขึ้น เป็นทวารของโลภมูลจิต
เพราะฉะนั้นถ้าขณะใดก็ตามที่จะมีอกุศลที่มีกำลังขึ้น ๆ จนถึงกับจะทำให้เป็นวจีกรรม แล้วก็เกิดการวิรัติทุจริตขึ้น ในขณะนั้นสภาพที่วิรัติทุจริตนั้นเป็นสัมมาวาจาเจตสิก มิฉะนั้นแล้ว จะไม่มีธรรมที่จะวิรัติวจีทุจริต เพราะเหตุว่าเรื่องอกุศล เป็นเรื่องซึ่งเกิดเป็นปกติ แล้วก็มีทวารที่จะปรากฏทางกาย ทางวาจา แต่การที่จะวิรัตินั้นต้องเป็นเพราะโสภณเจตสิกเกิดขึ้น วิรัติทุจริตในขณะนั้น
เพราะฉะนั้นก็จะเห็นได้ว่า วาจาหรือคำพูดนี้ก็เป็นทางซึ่งเป็นมรรค ที่จะทำให้เป็นกรรมที่จะทำให้ไปสู่ผลต่าง ๆ และการเกิดในที่ต่าง ๆ ได้