นานักขณิกกัมมปัจจัย

สำหรับกัมมปัจจัยอีกประเภทหนึ่ง คือ  “นานักขณิกกัมมปัจจัย”  ได้แก่   เจตนาเจตสิกซึ่งเป็นกัมมปัจจัย  ทำให้ปัจจยุปบัน  คือ  ผลของกัมมปัจจัยนั้นเกิดขึ้นต่างขณะกัน  คือไม่ใช่เกิดพร้อมกับเจตนาเจตสิกเหมือนอย่างสหชาตกัมมปัจจัย   แต่ว่าทำให้ผลของเจตนาเจตสิกซึ่งเป็นกัมมปัจจัยเกิดขึ้นต่างขณะกัน   ไม่ใช่ในขณะเดียวกัน  จึงชื่อว่า  “นานักขณิกกัมมปัจจัย”   

เป็นกัมมปัจจัยที่ทำให้ผลคือ  วิบากจิต  และเจตสิก   และกัมมชรูปเกิดขึ้นในภายหลัง   เมื่อเจตนาซึ่งเป็นกรรมนั้นดับแล้ว

เพราะฉะนั้นสำหรับนานักขณิกกัมมปัจจัย ก็ได้แก่ เจตนาในกุศลจิตและในอกุศลจิตเท่านั้น ไม่ใช่เจตนาในจิตซึ่งเป็นวิบาก หรือเจตนาในจิตซึ่งเป็นกิริยา   

ถ้าเจตนาในจิตซึ่งเป็นวิบากหรือเจตนาในจิตที่เป็นกิริยาแล้ว   ต้องเป็นสหชาตกัมมปัจจัย

แต่ถ้าเป็นเจตนาในกุศลจิตและอกุศลจิตแล้ว ต้องเป็นนานักขณิกกัมมปัจจัย  เพราะเหตุว่าเมื่อจิตและเจตนาเจตสิกอื่น ๆ นั้นดับไปแล้ว  ก็เป็นปัจจัยให้วิบากจิตและเจตสิกเกิดขึ้นในภายหลัง   ต่างขณะกัน   ไม่ใช่ในขณะเดียวกัน