จิตเจตสิกที่ดับไปแล้วจะเป็นที่อาศัยได้อย่างไร

ทรงเกียรติ   พูดถึงรูป   ที่ว่าจักขุปสาทเป็นที่อาศัยของจิตและเจตสิก   แต่รูปยังไม่ดับไป   จึงไม่ค่อยสงสัยเท่าไร   แต่ว่าเมื่อดับไปแล้ว   เป็นปัจจัย   เป็นที่อาศัย  นี่ไม่น่าเป็นไปอย่างนั้น

ท่านอาจารย์ สภาพธรรมที่กำลังเกิดขึ้นเป็นไปเพราะปัจจัยต่าง ๆ ในขณะนี้   มีหลายลักษณะ  สภาพธรรมบางอย่างดับไป   จึงเป็นปัจจัยให้สภาพธรรมอื่นเกิดขึ้น   หรือสภาพธรรมอื่นที่จะมีได้   ต้องในขณะที่สภาพธรรมนั้นยังไม่ดับไป

นี่ก็เป็นเรื่องของสภาพธรรม   ซึ่งต้องพิจารณาไปเรื่อย ๆ  จนกว่าจะเข้าใจจริงๆ แต่ให้เห็นความสำคัญของอนันตรปัจจัย  ถ้าไม่มีปัจจัยนี้ก็ไม่ต้องมีจิตและเจตสิกในขณะนี้   ซึ่งเห็นบ้าง   ได้ยินบ้าง  ได้กลิ่นบ้าง   ได้ลิ้มรสบ้าง   ได้รู้สิ่งที่กระทบสัมผัสบ้าง   คิดนึกบ้างสืบต่อไปเรื่อย ๆ   จนกว่าจะถึงจุติ   และเมื่อจุติจิตดับไปแล้ว   ก็ยังเป็นอนันตรปัจจัยให้ปฏิสนธิจิตเกิดต่อ   ไม่มีระหว่างคั่น   ไม่มีการหยุด   ไม่มีใครสามารถที่จะทำร้าย   หรือทำลายอนันตรปัจจัยของจิตและเจตสิกดวงก่อน   นอกจากผู้ที่เป็นพระอรหันต์   และจุติจิตดับเมื่อไร   เมื่อนั้นจึงจะไม่เป็นปัจจัยให้จิตและเจตสิกดวงต่อไป ขณะต่อไปเกิดขึ้น   แต่ถ้าตราบใดยังไม่เป็นพระอรหันต์   จิตทุกขณะก็จะเป็นอนันตรปัจจัยทำให้จิตดวงต่อไปเกิดขึ้น   และเพราะสภาพที่เป็นอนันตรปัจจัยนั่นเองมีกำลัง  จึงเป็นอนันตรูปนิสสยปัจจัย