มหาภูตรูป อุปาทายรูป

สิ่งที่ควรจะต้องทราบก็คือว่า อุปาทายรูปทั้งหมด ต้องอาศัยมหาภูตรูป ๔ เกิด

มหาภูตรูป ๔ ก็คือธาตุดิน ๑ ธาตุน้ำ ๑ ธาตุไฟ ๑ ธาตุลม ๑ ทั้ง ๔ รูปนี้แยกออกจากกันไม่ได้เลย เพราะเหตุว่าอาศัยกันและกันเกิดขึ้น เมื่อมีธาตุทั้ง ๔ นี้แล้ว ก็ยังมีรูปอื่น ซึ่งอาศัยเกิดกับมหาภูตรูป ถ้ามหาภูตรูป ๔ ไม่มี รูปอื่นจะมีไม่ได้เลย แม้แต่ที่เข้าใจกันว่าเป็นแสง ก็จะต้องมีมหาภูตรูปเป็นที่อาศัยเป็นที่ตั้ง ซึ่งทุกคนอาจจะไม่ได้คิดเลย เพราะเหตุว่าไม่ได้พิจารณาลักษณะของสภาพที่ปรากฏทางตาจริงๆ ว่าเป็นแต่เพียงสิ่งที่ปรากฏทางตา เพราะฉะนั้นก็อาศัยความคิด เรื่องราว ความรู้ต่างๆ มารวมกัน ทำให้มีการแยกสิ่งที่ปรากฏทางตาออกตามหลักวิชาการต่างๆ แต่ลองคิดถึงสภาพธรรมจริงๆ ว่าจะเรียกว่าแสง จะเรียกว่าสี หรือไม่ว่าจะเรียกอะไรก็ตามที่เป็นสิ่งที่ปรากฏทางตานั้นต้องอาศัยมหาภูตรูป ต้องมีมหาภูตรูป สิ่งนั้นจึงมี และกระทบกับจักขุประสาทได้

ขณะนี้คงไม่มีใครคิดถึงแสงของไม้ขีดไฟใช่ไหม จากแสงที่เล็กที่สุดนี้ก็จะต้องอาศัยมหาภูตรูป ถ้าไม่มีมหาภูตรูป แสงของไม้ขีดไฟก็มีไม่ได้ นอกจากไม้ขีดไฟ แสงหิ่งห้อย ก็ต้องมีมหาภูตรูป ถ้าไม่มีมหาภูตรูป แสงนั้นก็ไม่ปรากฏ มีไม่ได้ แสงเทียน แสงไฟฟ้า ทุกอย่าง ต้องอาศัยมหาภูตรูปทั้งนั้น เพราะฉะนั้น ความสว่างของแสงต่างๆ นี้ ก็ย่อมจะต้องเพิ่มขึ้นตามมหาภูตรูปซึ่งเป็นที่อาศัยเกิดของแสงนั้นๆ ด้วย

แสดงให้เห็นว่า รูปทั้งหมดที่ปรากฏเพียงทางตา ก็เป็นสิ่งที่มีความวิจิตรมาก แม้ว่าจะมีรูปที่รวมกันอยู่ เพียง ๘ รูปเท่านั้น คือ อวินิพโภครูป ๘ รูปที่แยกกันไม่ได้ ๘ รูป คือมหาภูตรูป ๔ และอุปาทายรูป ๔ ที่เกิดรวมกันในกลุ่มหนึ่งๆ ของรูป ซึ่งแต่ละกลุ่มนั้นเล็กที่สุด แต่ถึงกระนั้นก็จะต้องมีธาตุดิน ๑ ธาตุน้ำ ๑ ธาตุไฟ ๑ ธาตุลม ๑ มีที่เราใช้คำว่าสี หรือว่าหมายความถึงสิ่งที่กระทบกับจักขุปสาทรูป ๑ มีกลิ่น ๑ มีรส ๑ มีโอชะ ๑ นี่คือ ๘ รูปที่รวมอยู่ในกลุ่มที่เล็กที่สุด แต่ความวิจิตรของกลุ่มเล็กๆ ที่มีรูปเพียง ๘ รูปแล้วก็รวมกัน ทำให้ปรากฏเป็นสิ่งต่างๆ ทางตา ที่วิจิตรมากในชีวิตประจำวัน

สำหรับรูปที่ไม่มีใจครอง ก็ทำให้ปรากฏเห็นเป็นดอกไม้ ต้นไม้ กลิ่น กิ่ง ก้าน ใบ ดอก ผลต่างๆ กัน แต่ถ้าพิจารณาจริงๆ ไม่พ้นจากมหาภูตรูป ๔ และอุปาทายรูป ๔ รวมเป็น ๘ รูปเท่านั้น ยังวิจิตรได้อย่างนี้ ปรากฏให้เห็น เป็นต้นไม้ เป็นภูเขา เป็นแม่น้ำ ลำธาร เป็นเครื่องยนต์ เป็นวิทยุ เป็นโทรศัพท์ เป็นเครื่องใช้ เป็นรถยนต์ เป็นเครื่องบิน เป็นทุกสิ่งทุกอย่าง แต่ว่าความจริงก็คือ เป็นเพียงกลุ่มเล็กๆ ของรูป ซึ่งแต่ละกลุ่มมีรูปรวมกันเพียง ๘ รูปเท่านั้น โดยมีอากาศธาตุแทรกคั่นอยู่ระหว่างกลุ่มของรูปที่เล็กที่สุดแต่ละกลุ่ม