ธรรมจริงๆ คืออะไร
ท่านอาจารย์ ธรรมคือสิ่งที่มีจริงๆ ในขณะนี้ พระผู้มีพระภาคทรงตรัสรู้ความจริงของสิ่งที่มีจริงๆ ไม่ใช่สิ่งที่ใครต้องไปทำให้เกิดขึ้น ทำไม่ได้ แต่ไม่ลืมว่า สิ่งนี้เกิดแล้วจึงปรากฏ นี่คือภาษาไทยธรรมดา สิ่งที่กำลังปรากฏจริงๆ ในขณะนี้ เป็นธรรม ที่จริงคำว่า “ธรรม” เป็นภาษาบาลี แต่สามารถเข้าใจได้ไม่ยาก เพราะฉะนั้นสิ่งที่มีจริงๆ ในขณะนี้ เกิดแล้วปรากฏ มีลักษณะหลากหลายต่างๆ กัน เพราะฉะนั้นธรรมมีอย่างเดียวหรือหลายอย่าง
ผู้ฟัง มีหลายอย่าง
ท่านอาจารย์ เสียงเกิดปรากฏเป็นเสียง กลิ่นเกิดปรากฏเป็นกลิ่น สิ่งที่มีจริงเป็นธรรม ใครไปทำให้กลิ่นเกิด ใครไปทำให้เสียงเกิด เมื่อไม่มีใครสามารถทำได้ ก็เข้าถึงความหมายของสภาพธรรมที่เป็นธรรม ไม่ใช่เพียงกล่าวว่า “ธรรม” แต่ความจริงของธรรมก็คือเป็นสิ่งที่มีจริงๆ แล้วก็มีปัจจัยจึงเกิด เป็นลักษณะต่างๆ กัน แต่เมื่อไม่รู้ความจริงก็เข้าใจว่าเป็นเราหรือว่าเป็นสิ่งหนึ่งสิ่งใด นี่คือผู้ไม่รู้ หรือผู้ที่ไม่ได้ฟังพระธรรมที่พระผู้มีพระภาคทรงแสดง แต่เมื่อฟังแล้วก็ไม่ใช่ไปเข้าใจอย่างอื่น แต่เข้าใจสิ่งที่กำลังมี ถูกต้อง ตามความเป็นจริงของสิ่งนั้น
การฟังธรรม ไม่ใช่ไปจำเรื่องราว แล้วไปหาชื่อ แต่ให้รู้ว่าธรรมคือสิ่งที่กำลังปรากฏ และไม่เคยรู้ไม่เคยเข้าใจ แต่เมื่อฟังแล้วก็จะรู้ว่าที่ใช้คำว่า “ธรรม” เพราะว่าธรรมไม่มีเจ้าของ ไม่เป็นของใคร ใครจะบอกว่าธรรมเป็นของแต่ละคนนั้นก็ผิด เพราะว่าธรรมเกิดแล้วก็ดับไปไม่เหลือเลยตั้งแต่เกิดจนตาย จะเห็นได้ว่าเมื่อจากโลกนี้ไป ขณะนั้นจะเหลืออะไร
แสดงให้เห็นว่า การฟังธรรม คือ ให้เข้าใจสิ่งที่มีจริงที่กำลังปรากฏ โดยที่ว่าขณะนี้ได้ยินคำว่า “ธรรม” แล้ว เข้าใจสิ่งที่ปรากฏว่าเป็นธรรมหรือยัง แม้ว่าจะรู้โดยการฟังว่าเป็นธรรม เกิดแล้วปรากฏ เกิดแล้วดับไปด้วย ไม่มีใครเป็นเจ้าของ ไม่มีใครสามารถบังคับบัญชาได้ เพราะฉะนั้นขณะที่กำลังฟังขณะนี้ ให้ทราบว่า ความเห็นถูกต้องทีละเล็กทีละน้อยที่ทำให้ไม่ลืมเป็นสังขารขันธ์ปรุงแต่ง แทนที่จะคิดเรื่องอื่น ก็สามารถที่จะระลึกได้แล้วเข้าใจว่าขณะนี้สิ่งที่กำลังปรากฏเป็นอย่างนั้นจริงๆ คือ เพียงปรากฏแล้วก็หมดไป อย่างสิ่งที่กำลังปรากฏทางตา ปรากฏแล้วแน่นอน เกิดแล้วปรากฏ แล้วก็หมดไปด้วย แต่ไม่รู้ เมื่อไม่รู้จึงฟังต่อไป เพื่อให้ปัญญาสามารถเห็นถูกยิ่งขึ้นในสิ่งที่มีจริงๆ ที่กำลังปรากฏ ไม่ใช่ให้ไปใช้คำอื่นที่ไม่สามารถเข้าใจสิ่งที่ปรากฏได้ แต่ที่ใช้คำภาษาบาลีเพราะเหตุว่าเป็นคำที่พระผู้มีพระภาคทรงแสดงถึงลักษณะของสภาพธรรมในภาษาชึ่งคนยุคนั้นพูดอย่างนั้น ไม่อย่างนั้นคนยุคนั้นก็ไม่สามารถเข้าใจได้ แต่ไม่ว่าจะใช้ภาษาอะไรก็สามารถเข้าใจธรรมที่มีจริงที่กำลังปรากฏได้ แต่ต้องเข้าใจตามลำดับขั้น เช่น เข้าใจจริงๆ ว่าเป็นธรรม จะลืมไหม หรือจะมีคำถามอื่นๆ หรือไม่ หรือว่าเมื่อฟังแล้วไม่ลืม รสปรากฏ ระลึกได้ เป็นธรรม นี่คือประโยชน์ของการฟัง ไม่ใช่ให้ฟังเฉยๆ ฟังไปเรื่อยๆ แล้วก็ไม่รู้ลักษณะของสภาพธรรม แต่เมื่อฟังว่า ธรรมก็คือรส ธรรมก็คือเสียง ธรรมก็คือแข็ง ธรรมก็คือทุก สิ่งทุกอย่างที่มีในชีวิตประจำวัน จากการฟังจะทำให้สามารถรู้ลักษณะที่เป็นธรรมด้วยความเห็นที่ถูกต้อง
ใช้คำเพื่อให้เข้าถึงความจริงของธรรม ภาษาอะไรก็ได้ แต่ไม่ใช่หมายความว่าเราไปเรียนชื่อ แล้วก็ไม่รู้ว่าขณะนี้เป็นธรรม อย่างนั้นก็ไม่มีประโยชน์อะไร