พาลบัณฑิตสูตร
ขอกล่าวถึงข้อความใน มัชฌิมนิกาย อุปริปัณณาสก์ พาลบัณฑิตสูตร ข้อ ๔๖๗ – ๔๘๐
พระผู้มีพระภาคตรัสกับภิกษุทั้งหลาย ณ พระวิหารเชตวันว่า
คนพาล คือ ผู้ที่คิดชั่ว พูดชั่ว ทำชั่ว ย่อมเสวยทุกข์โทมนัส ๓ อย่าง ในปัจจุบัน คือ
เมื่อคนอื่นกล่าวถึงโทษภัยของทุจริตต่างๆ อกุศลจิต อกุศลกรรม สภาพธรรมที่ไม่ดีงาม ในขณะนั้นผู้นั้นก็รู้ตัวว่า เขาประพฤติอย่างนั้น เขามี สภาพธรรมอย่างนั้น ขณะนั้นจึงเป็นทุกข์โทมนัสข้อที่ ๑ ในปัจจุบัน
ใครก็ตามที่กระทำผิดทางกาย ทางวาจา ทางใจ และได้ฟังพระธรรม และรู้ว่า พระธรรมได้แสดงเหตุผลว่า สภาพธรรมใดเป็นกุศล สภาพธรรมใดเป็นอกุศล ผู้ที่มีความประพฤติชั่วทางกาย ทางวาจา ทางใจ ย่อมจะรู้สึกตัวว่า ตนเองเป็นผู้ที่มี สภาพธรรมที่ไม่ดี ในขณะนั้นจะรู้สึกเป็นทุกข์โทมนัส นี่เป็นทุกข์โทมนัสข้อที่ ๑ ในปัจจุบัน
และเมื่อเขาเห็นโทษภัยที่ผู้ทำทุจริตถูกลงโทษต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นการกระทำทางกายที่ได้รับการทรมานต่างๆ ก็ย่อมกลัวที่จะได้รับโทษภัยเพราะอกุศลกรรม ที่ตนได้กระทำแล้วนั้น จึงเป็นทุกข์โทมนัสข้อที่ ๒ แม้ในปัจจุบัน
คือ ทำอกุศลแล้วย่อมกลัวผลของอกุศลกรรมที่จะต้องเกิดขึ้นกับตน ในขณะที่หวั่นไหว กลัวโทษ กลัวผลของอกุศลกรรม ในขณะนั้นก็เป็นทุกข์โทมนัสข้อที่ ๒ ในปัจจุบัน
และเมื่อเขาไม่ว่าจะนั่งบนตั่ง นอนบนเตียง หรือบนพื้นดิน ก็คิดถึงผลของอกุศลกรรมที่จะได้รับในภพภูมิข้างหน้าต่อไปคือในนรกเป็นต้น ขณะนั้นก็ย่อมเศร้าโศกโทมนัส เปรียบเหมือนเงายอดภูเขาใหญ่ย่อมปกคลุมครอบงำแผ่นดินในเวลาเย็น คนพาลย่อมเสวยทุกข์โทมนัสข้อที่ ๓ นี้แล ในปัจจุบัน
เพราะฉะนั้น ผู้ใดที่มีความคิดชั่ว มีวาจาชั่ว มีการกระทำชั่ว แสดงให้เห็นว่า ทุกข์ย่อมติดตามคนนั้นไป แม้ในขณะที่รู้ เพราะว่าได้ฟังพระธรรม ในขณะที่เห็นผลของอกุศลกรรมที่คนอื่นได้รับ ก็ย่อมรู้สึกโทมนัสว่าตนเองต้องได้รับด้วยในปัจจุบันชาติ และเมื่อคิดถึงในภพภูมิต่อไป ก็รู้ว่าเป็นเหตุที่จะทำให้เกิดในอบายภูมิก็เป็นทุกข์โทมนัส ซึ่งพระผู้มีพระภาคตรัสทุกข์ในนรกว่า ยากที่จะเปรียบกับทุกข์ในภูมิมนุษย์ได้ เพราะทุกข์ในมนุษย์นั้นไม่ถึงเสี้ยวของทุกข์ในนรก
ข้อ ๔๗๖
พระผู้มีพระภาคตรัสว่า ดูกร ภิกษุทั้งหลาย มีเหล่าสัตว์เดียรัจฉานจำพวกมีหญ้าเป็นภักษา สัตว์เดียรัจฉานเหล่านั้น ย่อมใช้ฟันและเล็มกินหญ้าสด ก็เหล่าสัตว์เดียรัจฉานจำพวกที่มีหญ้าเป็นภักษาคืออะไร คือ ม้า โค ลา แพะ เนื้อ หรือแม้จำพวกอื่นๆ ไม่ว่าชนิดไรๆ ที่มีหญ้าเป็นภักษา ดูกร ภิกษุทั้งหลาย คนพาลนั้นนั่นแลผู้กินอาหารด้วยความติดใจรสในเบื้องต้นในโลกนี้ ทำกรรมลามกไว้ในโลกนี้ เมื่อตายไปแล้ว ย่อมเข้าถึงความเป็นสหายของสัตว์จำพวกมีหญ้าเป็นภักษาเหล่านั้น
ทุกคนจะเห็นได้ว่า พระธรรมทรงแสดงแม้เพียงบทเดียว ก็สืบเนื่องตลอดไปจนถึงบทอื่นๆ เช่น คนพาลนั้นนั่นแลผู้กินอาหารด้วยความติดใจรสในเบื้องต้น ในโลกนี้ ทำกรรมลามกไว้ในโลกนี้ เมื่อตายไปแล้ว ย่อมเข้าถึงความเป็นสหายของสัตว์จำพวกมีหญ้าเป็นภักษาเหล่านั้น เพราะความติดในรสตั้งแต่เริ่มเกิด ตั้งแต่เด็กเล็กๆ และเจริญเติบโตขึ้น ก็ไม่หมดความติดในรส จนกระทั่งถึงตายก็ยังคงเป็นผู้ติดในรสอยู่ เพราะฉะนั้น ไม่ต้องกล่าวถึงการติดในอื่น เช่น ในรูป ในเสียง ในกลิ่น ในโผฏฐัพพะ เพียงรสที่ติดก็เป็นเหตุเป็นปัจจัยทำให้มีอุปาทาน มีความยึดมั่น และ มีการแสวงหาที่เป็นไปในทางทุจริตกรรมต่างๆ ซึ่งถ้าเป็นโดยประการนั้นๆ พระผู้มีพระภาคตรัสว่า เมื่อตายไปแล้ว ย่อมเข้าถึงความเป็นสหายของสัตว์จำพวก มีหญ้าเป็นภักษาเหล่านั้น
ข้อ ๔๗๗
พระผู้มีพระภาคตรัสเรื่องเหล่าสัตว์เดียรัจฉานจำพวกมีคูถเป็นภักษา
สัตว์เดียรัจฉานเหล่านั้น ได้กลิ่นคูถแต่ไกลๆ ย่อมวิ่งไปด้วยหวังว่าจะกินตรงนี้ เปรียบเหมือนพวกพราหมณ์เดินไปตามกลิ่นเครื่องบูชาด้วยตั้งใจว่าจักกินตรงนี้ๆ … ก็เหล่าสัตว์เดียรัจฉานจำพวกมีคูถเป็นภักษาคืออย่างไร คือ ไก่ สุกร สุนัขบ้าน สุนัขป่า หรือแม้จำพวกอื่นๆ ไม่ว่าชนิดไรๆ ที่มีคูถเป็นภักษา ดูกร ภิกษุทั้งหลาย คนพาลนั้นนั่นแลผู้กินอาหารด้วยความติดใจรสในเบื้องต้นในโลกนี้ ทำกรรมลามกไว้ในโลกนี้ เมื่อตายไปแล้ว ย่อมเข้าถึงความเป็นสหายของสัตว์จำพวกมีคูถเป็นภักษาเหล่านั้น
ทุกท่านคงจะเห็นสัตว์ที่มีคูถเป็นภักษาในโลกนี้ เพราะฉะนั้น ก็พิจารณาว่า กรรมอะไรที่ทำให้สัตว์เหล่านี้ต้องมีคูถเป็นภักษา ก็จะเห็นได้ว่า ต้องเป็นผู้มีความติดในรส และเป็นผู้ที่กระทำอกุศลกรรม เพราะฉะนั้น เมื่อกระทำอกุศลกรรมนั้นแล้ว ก็เป็นปัจจัยทำให้เมื่อตายไปย่อมเข้าถึงความเป็นสหายของสัตว์จำพวกมีคูถเป็นภักษาเหล่านั้น
ข้อ ๔๗๘
พระผู้มีพระภาคตรัสเรื่องเหล่าสัตว์เดียรัจฉานจำพวกที่เกิดแก่ตายในที่มืด คือ พวกตั๊กแตน บุ้ง ไส้เดือน เป็นต้น โดยนัยเดียวกัน
ข้อ ๔๗๙
พระผู้มีพระภาคตรัสเรื่องเหล่าสัตว์เดียรัจฉานจำพวกที่เกิดแก่ตายในน้ำ คือ ปลา เต่า จระเข้ เป็นต้น โดยนัยเดียวกัน
ข้อ ๔๘๐
พระผู้มีพระภาคตรัสว่า ดูกร ภิกษุทั้งหลาย มีเหล่าสัตว์เดียรัจฉานจำพวกเกิดแก่ตายในของโสโครก ก็สัตว์เดียรัจฉานจำพวกเกิดแก่ตายในของโสโครกคืออะไร คือ เหล่าสัตว์ที่เกิดแก่ ตายในปลาเน่าก็มี ในศพเน่าก็มี ในขนมกุมมาสเน่าก็มี ในน้ำครำก็มี ในหลุมโสโครกก็มี หรือแม้จำพวกอื่นๆ ไม่ว่าชนิดไรๆ ที่เกิดแก่ตายในของโสโครก ดูกร ภิกษุทั้งหลาย คนพาลนั้นนั่นแลผู้กินอาหารด้วยความติดใจในรสในเบื้องต้น ในโลกนี้ ทำกรรมลามกไว้ในโลกนี้ เมื่อตายไปแล้ว ย่อมเข้าถึงความเป็นสหายของสัตว์จำพวกเกิดแก่ตายในของโสโครก
ดูกร ภิกษุทั้งหลาย เรากล่าวถึงกำเนิดสัตว์เดียรัจฉานแม้โดยอเนกปริยายแลเพียงเท่านี้ จะกล่าวให้ถึงกระทั่งกำเนิดสัตว์เดียรัจฉานเป็นทุกข์ มิใช่ทำได้ง่าย
แสดงให้เห็นว่า กำเนิดต่างๆ ซึ่งเป็นผลของกรรมต่างๆ และมีทุกข์ต่างๆ มีมาก เพราะฉะนั้น ที่เกิดเป็นมนุษย์ และยังไม่ได้รับผลของกรรมในอบายภูมิ ก็ยังเป็นผู้มีโอกาสที่จะอบรมเจริญปัญญาเพื่อดับทุกข์ในสังสารวัฏฏ์ ที่จะไม่เกิดในอบายภูมิตามควรแก่เหตุ ถ้าตราบใดยังไม่ได้เป็นพระโสดาบัน ก็ยังมีปัจจัยทำให้เกิดในอบายภูมิได้ แต่เมื่อได้รู้แจ้งอริยสัจจธรรมเป็นพระโสดาบันแล้วเมื่อไร ก็จะไม่เกิดในอบายภูมิอีกเลย
ถ. ตราบใดที่ยังไม่ได้เป็นพระโสดาบัน และยังติดในรส เมื่อติดในรสแล้ว ตายไปก็ต้องมีคูถเป็นภักษาหรือ
สุ. แล้วแต่กรรม แล้วแต่กรรมจริงๆ แต่พระผู้มีพระภาคทรงแสดงให้เห็น แม้เพียงการติดในรสซึ่งเป็นเบื้องต้นในโลกนี้ คือ เกิดมายังไม่ติดในอย่างอื่น ที่จะปรากฏให้เห็น แต่ที่ปรากฏให้เห็นทุกคน คือ การติดในรส แม้เป็นเด็กเล็กๆ อาจจะยังไม่สนใจในเรื่องรูปทางตาที่สวยๆ งามๆ หรือเสียงทางหู ยังไม่ติดมาก แต่สิ่งที่ปรากฏให้เห็นในเบื้องต้น คือ การติดในรส
เพราะฉะนั้น ทรงแสดงตั้งแต่เบื้องต้น และต่อไปจะเห็นได้ว่า ไม่ใช่เพียงติด ในรสอย่างเดียว ยังมีการติดในรูป ในเสียง ในกลิ่น ในรส ในโผฏฐัพพะ และต้องเป็นผู้ที่ทำอกุศลกรรม
ถ. … สรุปแล้วผมคงเป็นสัตว์ประเภทหนึ่งใน ๕ นี้แน่ๆ เพราะว่า ติดในรสอาหารทุกวันๆ เดี๋ยวเติมนั่นเติมนี่ ใช่ไหม
สุ. ทุกคน ไม่เว้นเลย
ถ. จะเป็นสหายกันทั้งหมดเลยหรือ
สุ. แล้วแต่กรรม ซึ่งไม่มีใครสามารถรู้ได้
ถ. แล้วแต่กรรมไหน อ่านตรงนี้แล้วไม่มีทางเลือกเลย เพราะเราพูดถึง ติดในรสอาหารและประกอบอกุศลกรรม ใหญ่น้อยแค่ไหนก็ไม่ทราบ พวกเราประกอบทั้งนั้น ผมก็เลยมึนงง ท่านอาจารย์กรุณาฉายแสงให้พอมีความหวังบ้าง
สุ. ในอบายภูมิ ๔ คือ นรก ๑ เปรต ๑ อสุรกาย ๑ เดียรัจฉาน ๑ จะเห็นได้ว่า นรกได้รับความทรมานอย่างมากมาย ซึ่งข้อความในพระไตรปิฎกแสดงเรื่องความทนทุกข์ทรมานในนรกไว้มาก ซึ่งไม่มีเลยในสุคติภูมิที่จะเป็นถึงอย่างในนรก เพราะว่าที่นั่นเป็นการทรมานไม่รู้จบ จนกว่าจะสิ้นผลของอกุศลกรรม
เพราะฉะนั้น ต้องเป็นกรรมหนัก และสำหรับการเกิดเป็นเปรตก็เหมือนกัน ต้องเป็นผู้ทำทุจริตกรรม มีโลภะ มีความโลภ มีความไม่พอ และทำให้คนอื่นลำบากเดือดร้อน ผลคือต้องเป็นผู้หิวกระหาย
และเบาบางกว่านั้น คือ เกิดเป็นสัตว์เดียรัจฉาน ไม่ใช่ในนรก ไม่ได้เป็นเปรต แต่ก็ยังเป็นภูมิต่ำ และมีอาหารเช่นคูถ หรืออะไรก็แล้วแต่ซึ่งเป็นที่พอใจของสัตว์เหล่านั้นด้วยอกุศลกรรมที่ได้กระทำมาแล้ว ไม่มีใครจะไปรู้เรื่องกรรมและผลของกรรม เพราะว่าไม่ใช่วิสัยของบุคคลอื่น นอกจากเป็นวิสัยของพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า แต่เมื่อเห็นสัตว์เหล่านี้ซึ่งมีอาหารต่างๆ กัน มีกำเนิดต่างๆ กัน ก็ย่อมรู้ว่าเป็นผล ของอกุศลกรรม
สำหรับการติดในรส ก็เป็นเรื่องธรรมดาๆ และเมื่อไปทำอกุศลกรรม ก็คงจะเนื่องกับรส เพราะถ้าจะพูดจริงๆ แล้ว ความทุกข์ที่แท้จริงของทุกคนก็คือทุกข์กาย ธรรมดาก็โรคภัยไข้เจ็บต่างๆ ประจำวันก็คือความหิว เพราะฉะนั้น ถ้ามีอกุศลกรรมซึ่งเป็นไปกับเรื่องของการบริโภค เพราะว่าเป็นเรื่องใหญ่ที่ทำให้ต้องมีการแสวงหา และภายหลังก็ไม่มีความพอในทุกสิ่งทุกประการจนกระทั่งกระทำทุจริตกรรม
ถ้าทุจริตกรรมนั้นเป็นไปเพราะรส หรือเนื่องจากรส ซึ่งยังคงเป็นเรื่องที่ ไม่มากมายเท่ากับอกุศลกรรมอื่นที่จะทำให้ไปเกิดในนรก หรือเกิดเป็นเปรต เพราะฉะนั้น ก็เป็นสัตว์เดียรัจฉาน เพราะว่ายังเป็นผู้ที่ติดในรสและกระทำอกุศลกรรมด้วย
ผู้ที่ทำอกุศลกรรม จะบอกว่าไม่ติดในรสได้ไหม ก็ไม่ได้ เพราะฉะนั้น อกุศลกรรมก็จำแนกไปว่า เป็นผู้ติดในรสจริง แต่ทำอกุศลกรรมอะไร หนักมากน้อย แค่ไหน และผู้ที่กระทำอกุศลกรรมแม้เล็กแม้น้อยก็ตาม เป็นผู้ที่ยังติดในรสหรือเปล่า ก็ยังเป็นผู้ติดในรสอยู่ เมื่อยังเป็นผู้ติดรส คือ ยังเป็นผู้มีกิเลส และเป็นผู้ที่ได้ทำอกุศลกรรม จึงเป็นปัจจัยทำให้เกิดเป็นสัตว์ต่างๆ เหล่านี้ได้ [แนวทางเจริญวิปัสสนา ตอนที่ 1989]
ถ. ออกมาถามนี่ ไม่ทราบว่าเป็นเพราะโลภะหรือเปล่า แต่คงใช่แน่ๆ เพราะที่มานั่งฟังธรรม ศึกษา และพยายามเจริญสติปัฏฐาน ก็ต้องการล่วงพ้นอบาย แต่ฟังดูแล้ว ถ้าข้อความเป็นเพียงแค่นี้ ไม่มีทางเลย กำลังเป็นห่วงอนาคตของตนเองเพราะติดในรสอาหารต่างๆ เพียงเท่านี้ก็ต้องไปเกิดเป็นสัตว์เดียรัจฉาน แต่ก็ต้องประกอบอกุศลกรรมด้วย ฉะนั้น ต้องมาดูที่อกุศลกรรม อกุศลกรรมบถ ๑๐ ไล่ไป ไล่มา จะหาทางรอดจากอบายได้ไหม ทานอาหารทุกวัน อดใส่พริกน้ำปลาไม่ได้เลย อกุศลกรรมบถ ๑๐ กาย ๓ วาจา ๔ ใจ ๓ ไล่ไปไล่มา รู้สึกจะไม่พ้นอีกแล้ว ติดใจตรงโลภะ เติมน้ำปลาก็โลภะ สรุปแล้วหมดหวังสิ้นเชิง คงต้องไปเป็นสัตว์เดียรัจฉาน อย่างเบาะๆ ก็กินหญ้า อย่างหนักหน่อยก็กินคูถ แต่ดีหน่อยที่เราจะช่วยกันกินหลายๆ คนที่นั่งในห้องนี้ รวมทั้งพระคุณเจ้าด้วย อย่างนั้นหรือ ผมยังไม่แน่ใจ ขอให้ชัดๆ กว่านี้
สุ. ไม่ได้บอกว่า เติมน้ำปลาน้ำตาลแล้วจะไปเกิดเป็นสัตว์เดียรัจฉาน
ถ. ติดในรสอาหาร ติดรสน้ำปลา
สุ. และต้องกระทำอกุศลกรรม คงจะมีหลายบ้านซึ่งคนในบ้านขโมยอาหาร
ถ. ถ้าพูดชัดๆ อย่างนี้ ใช้ได้ ผมกำลังจะถามว่า อกุศลกรรมบถ ๑๐ อันไหน สมมติว่าขโมย ก็ใช่ อย่างนั้นก็หมดเรื่อง
สุ. เป็นผู้ติดในรส แล้วก็อดไม่ได้ที่จะถือเอาอาหารที่ผู้อื่นไม่ได้ให้ มารับประทาน แสดงให้เห็นว่า เป็นอกุศลกรรมบถ เพราะฉะนั้น ถ้ากรรมนั้นให้ผล ก็ต้องเกิดเป็นสัตว์เดียรัจฉาน นี่ก็เกี่ยวเนื่องกับเรื่องอาหาร ๔ ซึ่งแสดงให้เห็นว่า ตราบใดที่ยังติดข้องในอาหารทั้ง ๔ ก็ไม่พ้นจากการต้องเกิดในสังสารวัฏฏ์