ปรารภความเพียร
สัมโมหวิโนทนี อรรถกถา พระวิภังคปกรณ์ สัมมัปปธานวิภังคนิทเทส วิริยนิทเทส มีข้อความที่แสดงถึงขั้นต่างๆ ของวิริยะ ซึ่งแสดงให้เห็นว่า ถ้าจะกล่าวถึงวิริยะ ความเพียรนิดหน่อย ชั่วขณะเล็กน้อย นิดเดียว และจะให้สำเร็จผลมากมาย คือ การรู้แจ้งอริยสัจธรรมนั้น ย่อมเป็นไปไม่ได้ แต่ต้องอาศัยการเจริญขึ้น การอบรม การกระทำให้มากขึ้น
ซึ่งข้อความใน วิริยนิทเทส มีว่า
ในนิทเทสแห่งวิริยะ พระโยคาวจรผู้ทำความเพียรอยู่นั่นแหละ ชื่อว่า ปรารภความเพียร
แม้แต่คำว่า ปรารภความเพียร คือ เมื่อสติเกิดระลึก เพื่อที่จะรู้ลักษณะของนามหรือรูปที่กำลังปรากฏ ในขณะที่ความเพียรกำลังทำกิจของความเพียรด้วยวิริยะ ด้วยอุตสาหะนั้นเอง ชื่อว่าปรารภความเพียร
ท่านผู้ฟังพิจารณาได้จากตัวของท่านผู้ฟังเองว่า กำลังปรารภความเพียรอยู่ หรือเปล่า อยากจะให้สติเกิดวันละมากๆ คร่ำครวญ เมื่อไรสติจะเกิดมากๆ บ่อยๆ สติเกิดน้อยเหลือเกิน แต่ว่าที่สติจะเกิดมากๆ ได้ ต้องเพราะปรารภความเพียร เพียรฟัง เพียรพิจารณาในเหตุผล เพื่อเป็นสังขารขันธ์ปรุงแต่งให้สติปัฏฐานเกิด และความเพียรนั้นก็จะได้เพียรศึกษา เป็นอธิปัญญาสิกขา ที่จะรู้ลักษณะของ สภาพธรรมที่กำลังปรากฏตามความเป็นจริงว่า สภาพใดเป็นนามธรรม สภาพใดเป็นรูปธรรม จึงไม่ใช่ตัวตน
ขณะที่กำลังฟังนี้ ก็คือ ปรารภความเพียร
