อิทธิบาท 4 กับ สัมปชัญญะ 4 มีความสัมพันธ์กันอย่างไร?

ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น

อิทธิบาท ๔ คือ ฉันทะ (ฉันทเจตสิก ที่เป็นไปในกุศล ที่ประกอบด้วยปัญญา) วิริยะ (วิริยเจตสิก ความเพียรที่เป็นไปในกุศล ที่ประกอบด้วยปัญญา) จิตตะ (จิตที่มีกำลัง ที่ประกอบด้วยปัญญา) และ วิมังสา (ปัญญาเจตสิก ที่รู้สภาพธรรม ตามความเป็นจริง)

ทั้ง ๔ ประการนี้ ต้องเป็นกุศล ที่เป็นขั้น สมถภาวนา ที่เป็นฌานขั้นต่างๆ และในขั้นวิปัสสนาภาวนา ครับ

สัมปชัญญะ ๔ จากคำบรรยายท่านอ.สุจินต์ ดังนี้

สาตถกสัมปชัญญะ รู้ประโยชน์ว่ามีชีวิตอยู่เพื่ออะไร

เกิดมาเพื่ออะไร เพื่อที่จะอยู่สบายๆ ต่อไปเท่านั้นหรือ หรือว่า อยู่เพื่อรู้ความจริงของสภาพธรรมที่มีในขณะนี้ ประโยชน์จริงๆ คือ รู้สภาพธรรมตามความเป็นจริง ค่ะ เห็นประโยชน์จึงฟัง เกิดมาเพื่ออะไร เพื่อที่จะอยู่สบายๆ ต่อไปเท่านั้นหรือ หรือว่าอยู่เพื่อรู้ความจริงของสภาพธรรมที่มีในขณะนี้ ประโยชน์จริงๆ คือ รู้สภาพธรรมตามความเป็นจริง นี่คือ สาตถกะสัมปชัญญะ

สัมปปายสัมปชัญญะ คือ บุคคล หรือ คำ ที่ทำให้เกิดความเห็นถูกได้ แสดงธรรมนั้นถูกต้อง ที่เป็นธรรมที่แสดงถึงสิ่งที่มีจริง เห็น เป็นธรรม เป็นสิ่งที่มีจริง แต่ คำใดที่ไม่ได้แสดงถึง สิ่งที่มีจริง คำนั้น ไม่ใช่ สัปปายะ

โคจรสัมปชัญญะ หมายถึง อารมณ์ที่ทำให้เกิดปัญญา ความเข้าใจ ขณะนี้ได้ยินเสียง แต่ไม่เกิดปัญญารู้ว่าเป็นแต่เพียงธรรมไม่ใช่เรา เสียงนั้น ก็ไม่ใช่ โคจรสัมปชัญญะ แต่เมื่อเสียงใด อารมณ์ใดเกิดขึ้น และ เกิดปัญญารู้ความจริงในขณะนั้น ในสิ่งที่กำลังปรากฏ ที่เป็นอารมณ์นั้น อารมณ์นั้น เป็นโคจรสัมปชัญญะ

ผู้ที่มีปัญญา รู้ว่า โคจรสัมปชัญะ คือ ขณะนี้ ที่กำลังมีสภาพธรรมที่เป็นปกติ

อสัมโมหสัมปชัญญะ ขณะที่ทานอาหารกลางวัน คุยกันหรือเปล่า ขณะนั้นไม่ได้รู้เลยว่า กำลังเคี้ยว กำลังเอื้อมมือไปตักอาหาร ขณะนั้นไม่รู้ตัวเลย ไม่เข้าใจว่าเป็นแต่เพียงธรรม ขณะนั้น จึงไม่ชื่อว่า อสัมโมหสัมปชัญญะ แต่ ขณะที่สติและปัญญาเกิดรู้ความจริง ขณะนั้นไม่หลงลืม ขณะนั้นมีปัญญารู้ความจริงว่าเป็นแต่เพียงธรรมไม่ใช่เรา ขณะนั้น เป็น อสัมโมหะสัมปชัญญะ ซึ่งจะเป็นอสัมโมหะสัมปชัญญะ ต้องอาศัยการฟัง ปัญญาที่มั่นคงในขั้นสัจจญาณ

เพราะฉะนั้นทั้งอิทธิบาท ๔ และ สัมปชัญญะ ๔ เป็นเรื่องของสภาพธรรมฝ่ายดีทั้งคู่ และ ไม่พ้นจากปัญญาความเห็นถูกเป็นสำคัญ ที่มีเฉพาะในพระพุทธศาสนาเท่านั้น ครับ

ขออนุโมทนา

ขอบพระคุณ และขออนุโมทนาครับ

กราบอนุโมทนาค่ะ

ขออนุโมทนาครับ