เหตุตรัสบุคคลกถา ๘ ประการ

[เล่มที่ 17] พระสุตตันตปิฎก มัชฌิมนิกาย มูลปัณณาสก์ เล่ม ๑ ภาค ๑ - หน้าที่ 360

อรรถกถาอนังคณสูตร

ในการที่พระผู้มีพระภาคเจ้าทรงแสดงสมมติเทศนา และปรมัตถเทศนานี้ พระโบราณาจารย์ได้กล่าวไว้ว่า:-

พระสัมมาสัมพุทธเจ้า ผู้ประเสริฐกว่าผู้สอนทั้งหลายได้ตรัสสัจจะไว้ ๒ อย่าง คือ สมมติสัจจะ ๑ ปรมัตถสัจจะ ๑ ไม่มีสัจจะอย่างที่ ๓ พระพุทธดำรัสเกี่ยวกับสมมติ (สังเกต) ชื่อว่า เป็นสัจจะ เพราะเหตุที่เป็นสมมติของโลก ส่วนพระพุทธดำรัสเกี่ยวกับปรมัตถ์ ชื่อว่า เป็นสัจจะ เพราะเหตุที่เป็นความจริงของธรรมทั้งหลาย เพราะฉะนั้น สำหรับพระโลกนาถศาสดา ผู้ทรงฉลาดในโวหารเทศนา ตรัสถึงสมมติ มุสาวาทจึงไม่เกิดขึ้น (ไม่เป็นการกล่าวเท็จ) ดังนี้.

เหตุตรัสบุคคลกถา ๘ ประการ

อีกอย่างหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเจ้าได้ตรัสบุคคลกถา (ถ้อยคำระบุบุคคล) ด้วยเหตุ ๘ ประการ คือ

๑. เพื่อทรงแสดงถึงหิริและโอตตัปปะ

๒. เพื่อทรงแสดงถึงความที่สัตว์มีกรรมเป็นของๆ ตน

๓. เพื่อทรงแสดงถึงการกระทำของคนโดยเฉพาะตัว

๔. เพื่อทรงแสดงถึงอันนตริยกรรม

๕. เพื่อทรงแสดงถึงพรหมวิหารธรรม

๖. เพื่อทรงแสดงถึงบุพเพนิวาสานุสสติญาณ

๗. เพื่อทรงแสดงถึงทักขิณาวิสุทธิ

๘. เพื่อไม่ทรงละทิ้งสมมติของโลก.