ปกตูปนิสยปัจจัย และ ผลของกรรม
ขอนอบน้อมแด่พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น
ข้อความบางตอนจากการถอดเทป การบรรยายธรรม โดย อาจารย์สุจินต์ บริหารวนเขตต์ณ ตึกสภาการศึกษา มหามกุฏราชวิทยาลัย พ.ศ. ๒๕๒๕ โดย คุณย่าสงวน สุจริตกุล
หลังจากปฏิสนธิจิตแล้ว ไม่ว่าแต่ละขณะในชีวิตจะมีการเห็น การได้ยิน การได้กลิ่น การลิ้มรส การรู้สิ่งที่กระทบสัมผัสทางกายซึ่งในวันหนึ่งๆ ก็ไม่อยู่ในอำนาจบังคับบัญชาเลย เช่น การเห็น เป็นผลของกรรมในอดีตที่ได้กระทำมาแล้ว ซึ่งกรรมนั้นเป็นอุปนิสสยปัจจัย คือปกตูปนิสสยปัจจัยที่มีกำลังจึงสามารถทำให้ จักขุวิญญาณและ วิถีจิตเกิดขึ้นเห็นสิ่งที่กำลังปรากฏทางตาที่กำลังเกิดขึ้น ในขณะนั้นๆ เป็นต้น
ในขณะที่ได้ยินเสียง ได้กลิ่น ลิ้มรส กระทบสัมผัส ก็เช่นกันทั้งหมดนี้ เป็นเพราะ ปกตูปนิสสยปัจจัย คือกรรมหนึ่งกรรมใดที่มีกำลัง เป็นปกตูปนิสสยปัจจัยทำให้วิบากจิตนั้นๆ เกิดขึ้นรู้อารมณ์ที่กำลังปรากฏในขณะนั้นๆ ทางตา ทางหู ทางจมูก ทางลิ้น ทางกาย และทางใจ
อารมณ์มี ๖ รู้ได้ทางทวารทั้ง ๖ คือ
๑. รูปารมณ์ รู้ได้ทางจักขุทวาร
๒. สัททารมณ์ รู้ได้ทางโสตทวาร
๓. คันธารมณ์ รู้ได้ทางฆานทวาร
๔. รสารมณ์ รู้ได้ทางชิวหาทวาร
๕. โผฏฐัพพารมณ์ รู้ได้ทางกายทวาร
๖. ธัมมารมณ์ รู้ได้ทางมโนทวาร
อารมณ์ที่ ๖ ธัมมารมณ์ เป็นอารมณ์ที่รู้ได้เฉพาะทางใจทางเดียวเท่านั้น มี ๖ อย่าง คือ ปสาทรูป ๕ สุขุมรูป ๑๖ จิต เจตสิก นิพพาน บัญญัติ (จากปรมัตถธรรมสังเขป "บัญญติ")
เพราะฉะนั้น ปกตูปนิสยปัจจัยมีการจำแนกออกเป็นประเภทต่างๆ ตัวอย่าง เช่น กุศล เป็นปกตูปนิสสยปัจจัยให้เกิดกุศลจิตและเจตสิก (ซึ่งเกิดร่วมกับกุศลจิตนั้นๆ ) ได้ อกุศล ซึ่งกำลังเกิดขึ้นเป็นไปในขณะนี้ เป็นปกตูปนิสสยปัจจัย ให้เกิดอกุศล ในภายหน้าได้
อัพยากตธรรม เป็นปกตูปนิสสยปัจจัยให้เกิด อัพยากตธรรมได้ (อัพยากตธรรม คือปรมัตถธรรมใดๆ ทั้งหมดที่ไม่ใช่กุศลธรรมและอกุศลธรรม)
นี่ก็แสดงถึง สภาพธรรมที่มีกำลังเป็นปกติที่จะทำให้สภาพธรรมคือ จิต และ เจตสิก ในปัจจุบันเกิดขึ้นได้ซึ่งจะขอกล่าวถึงตามลำดับพอสมควรที่จะให้เข้าใจลักษณะของปกตูปนิสสยปัจจัยได้.เช่น ข้อที่ว่า กุศลธรรม เป็นปกตูปนิสสยปัจจัยให้เกิด กุศลธรรม เช่น การที่ท่านผู้ฟังมีสัทธาในการฟังพระธรรมเกิดขึ้น เพราะเหตุที่ท่านสะสมมาเป็นผู้ที่มีอุปนิสสัยในการฟัง
หรือ สัทธา ในการที่จะให้ทาน ก็ไม่ใช่สัตว์ ตัวตน บุคคล แต่เป็น จิต ที่เกิดขึ้นมีสัทธาเป็นไปในทาน ประเภทใดๆ สติสามารถที่จะระลึกรู้ว่า ในขณะนั้นเป็น สภาพธรรมซึ่งเกิดขึ้นเพราะ กุศลกรรมที่เคยให้ทาน มาแล้วในอดีตและยังเป็นปกตูปนิสสยปัจจัยให้ทานกุศลในขณะนี้ เกิดขึ้นและจะเพิ่มพูน ยิ่งขึ้นอีกด้วย
ขออนุโมทนา
ขออุทิศกุศลแด่คุณพ่อ คุณแม่
และสรรพสัตว์
สัทธา ในการที่จะให้ทาน ก็ไม่ใช่สัตว์ ตัวตน บุคคล แต่เป็น จิตที่เกิดขึ้นมีสัทธาเป็นไปในทาน ประเภทใดๆ สติสามารถที่จะระลึกรู้ว่า ในขณะนั้นเป็นสภาพธรรม ซึ่งเกิดขึ้นเพราะ กุศลกรรมที่เคยให้ทานมาแล้วในอดีตและยังเป็นปกตูปนิสสยปัจจัยให้ทานกุศลในขณะนี้ เกิดขึ้นและจะเพิ่มพูน ยิ่งขึ้นอีกด้วย
ขออนุโมทนาค่ะ
