เพียรทางกาย - เพียรทางใจ ๑
ศุกล ขออนุญาตถามเรื่องเพียรทางกายกับเพียรทางใจเพื่อให้เกิดความเข้าใจที่ถูก เท่าที่มีผู้สอนเรื่องของความเพียร คล้ายๆ กับต้องการให้ผู้ปฏิบัติมีความอดทนในการนั่ง เพราะตามปกติถ้านั่งเกินครึ่งชั่วโมงแล้วจะรู้สึกกระสับกระส่าย ทีนี้เมื่อพิจารณาถึงถ้าไม่อาศัยจิต กายก็คงไม่มีความหมายของคำว่าเพียรได้เลย เพราะฉะนั้นก็เลยสงสัยว่า ที่กายต้องอดทนนั่งต่อไป บางทีเป็นชั่วโมงหรือสองชั่วโมงได้ ก็เพราะว่าเป็นสภาพของจิตต้องการให้กายอยู่ในลักษณะอย่างนั้นๆ ก็เลยเกิดความสงสัยว่า ถ้าจะพูดถึงความเพียรแล้ว ถ้าไม่พูดถึงจิต กายจะไปทำอะไรได้ในเมื่อเปรียบเทียบคนตายกับคนเป็น อันนี้อยากจะขอให้ท่านอาจารย์อธิบายให้ละเอียดเลยครับ
ท่านอาจารย์ ค่ะ อันนี้ก็เป็นที่รู้อยู่แล้วว่า รูปร่างกายไม่รู้อะไรเลย รูปไม่ใช่สภาพรู้ ถ้าเรากระทบสัมผัสที่กายของเราที่อ่อนหรือแข็ง กระทบสัมผัสหมอนหรือเก้าอี้ ก็มีลักษณะอย่างเดียวกัน คือ อ่อนหรือแข็ง ลักษณะที่อ่อนหรือแข็ง ไม่ใช่สภาพรู้ ใครจะไปกระทบ จับ กระแทกอย่างไร อ่อนแข็งตรงนี้ไม่เจ็บ ไม่รู้สึกอะไรเลย สภาพที่ไม่รู้อะไร มี เพราะฉะนั้นเป็นที่รู้อยู่แล้วว่า รูปไม่ใช่สภาพรู้
เพราะฉะนั้นเมื่อพูดถึงความเพียรซึ่งก็ต้องเป็นนามธรรมแน่นอน เพราะว่าแข็งๆ นี่เพียรทำอะไรก็ไม่ได้ แต่ความเพียรเป็นเรื่องจิตใจ เป็นเรื่องของเจตสิก เป็นเรื่องของนามธรรม แต่ว่าความเพียรทางไหน เราจะเพียรด้วยกาย หรือแม้ว่ากายของเราไม่ได้ทำอะไร แต่ความเพียรทางใจก็มี นี่คือการแยกลักษณะของความเพียรว่า แม้ว่าความเพียรเป็นนามธรรมก็จริง แต่ความเพียรนั้นเป็นไปทางกาย หรือเป็นไปทางใจ
บางคนไม่ขยัน เรารู้เลยว่า คนนี้ไม่ขยันเลย แสดงว่าไม่มีความเพียรทางกาย แต่ทางใจเขาเพียรได้ แต่บางคนทางใจเขาเพียรไม่ได้เลย ทางกายนี่งานต่างๆ ออกแรงทำงานได้ทั้งวัน แต่จะให้เพียรอ่านหนังสือไม่ยอม อย่างคนตามต่างจังหวัดไกลๆ เขาอ่านหนังสือไม่ได้ พยายามที่จะสอนเขาเวลาที่เขามาทำงานที่บ้าน งานการที่เป็นกาย เขาทำได้สารพัดอย่าง กวาดบ้าน ถูบ้าน เก็บใบไม้ตัดหญ้า แต่พอบอกให้อ่าน ก. ไก่ เขียน ก.ไก่ พอถึง ส.เสือ เขาก็เลิกแล้ว ไม่เอาแล้ว อยากจะอ่านก็อยาก แต่ความเพียรทางใจอย่างนี้ไม่มี แต่เขาสามารถมีความเพียรทางร่างกายได้
เพราะฉะนั้นถึงแม้ว่าความเพียรจะเป็นนามธรรม เพราะว่ารูปธรรมเพียรไม่ได้ แต่แม้กระนั้นความเพียรนั้นก็เป็นความเพียรไปในทางกาย หรือว่าเป็นความเพียรไปในทางใจ
พอจะชัดเจนหรือยังคะ คุณศุกล