กิเลสเป็นอกุศลเจตสิก

ถาม   ผมสงสัยความหมายของคำว่า “กิเลส” พิจารณาแล้วยังไม่แน่ใจว่า เข้าใจถูกต้อง ขอความกรุณาให้อาจารย์ช่วยอธิบาย

ส.   กิเลสเป็นสภาพธรรมซึ่งทำให้จิตใจเศร้าหมอง คือ เป็นอกุศล ได้แก่ เจตสิกซึ่งเกิดกับจิตที่เป็นอกุศลเจตสิก

ผู้ฟัง    กิเลสนี่เป็นอะไรครับ

ส.   เป็นอกุศลเจตสิก

ผู้ฟัง    แล้วที่เขาแปลว่า “กิเลส” เป็นสิ่งที่หมักหมมอยู่ในสันดาน และในสันดานนั้น ย่อมเป็นทั้งกุศลหมักหมมอยู่ด้วย เพราะฉะนั้น ที่แปลมาก็รู้สึกจะไม่ถูกต้อง

ส.   ถ้าสะอาดก็ไม่หมักหมมนะคะ ถ้าสกปรกก็หมักหมม

เพราะฉะนั้นอกุศลธรรมซึ่งเป็นกิเลส มี ๓ ขั้น ที่ละเอียดที่สุด เป็นอนุสัยกิเลส สะสมอยู่ในจิต ไม่หายไปไหนเลย

โลภมูลจิต ความต้องการ ความโลภ เกิดขึ้นครั้งหนึ่ง ดับไปแล้ว ไม่หมดเชื้อ สะสมสืบต่อในจิต พร้อมที่จะเกิดขึ้น เมื่อกระทบกับอารมณ์ที่น่าพอใจ แต่ว่าขณะใดที่ไม่ประสบกับอารมณ์ทางตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ  ซึ่งน่าพอใจ ขณะนั้นก็ไม่ปรากฏ เพราะว่าไม่ได้เกิดขึ้นเป็นปริยุฏฐานกิเลส ซึ่งเป็นกิเลสอย่างกลาง เวลาที่มีการเห็น การได้ยินแล้ว เกิดความยินดี ความพอใจขึ้น หรือความไม่พอใจ เป็นปฏิฆะ เป็นโทสะ ในขณะนั้นก็เป็นปริยุฏฐานกิเลส แล้วก็กิเลสอีกขั้นหนึ่ง ก็เป็นกิเลสขั้นหยาบ ซึ่งทำให้ล่วงศีล ๕