การจำแนกจิตโดยอสังขาร และ สสังขาร

และสำหรับการจำแนกจิตโดยความต่างกัน โดยประเภทของอสังขาร และสสังขาร แสดงให้เห็นว่า แม้กุศลจิตก็ตาม หรืออกุศลจิตก็ตาม ซึ่งประกอบด้วยเจตนาเจตสิกแล้ว ก็ยังมีความต่างกันออกไปเป็น โดยประเภทที่เป็นอสังขาร และสสังขาร ซึ่งข้อความในอัฏฐสาลินี จิตตุปปาทกัณฑ์ มีข้อความอธิบายว่า

ชื่อว่า “สสังขาร” เพราะเป็นไปกับด้วย “สังขาร”

“สังขาร” ในที่นี้ หมายถึง เครื่องชักจูง ด้วยตนเอง หรือโดยผู้อื่นชักชวน หรือสั่งให้กระทำ

นี่เป็นสภาพของจิตในชีวิตประจำวัน ซึ่งไม่ว่าจะเป็นกุศลหรืออกุศลก็ตาม บางครั้งเกิดขึ้นเองโดยอาศัยการสะสมในอดีตมีปัจจัยแรงกล้า ที่จะทำให้กุศลหรืออกุศลประเภทหนึ่งประเภทใดเกิดขึ้นเอง มีกำลัง ขณะนั้นไม่ต้องอาศัยเครื่องชักจูงใดๆ เลย จิตในขณะนั้นเป็น “อสังขาร” ไม่ต้องอาศัยเครื่องชักจูง

แต่ว่าบางครั้งบางขณะไม่ว่าจะเป็นกุศลหรืออกุศลก็ตามที่เกิดขึ้น เกิดขึ้นมีกำลังอ่อน เพราะอาศัยเครื่องชักจูง ได้แก่ตัวเองก็ได้ จะเป็นการชักจูงของจิตก่อนๆ ของตนเองก็ได้ หรือว่าจะเป็นโดยการชักจูงของบุคคลอื่นก็ได้

นี่ก็แสดงให้เห็นว่า แม้ว่าจะเป็นอกุศลหรือกุศลก็ยังต่างกัน ที่บางขณะเป็นอกุศลหรือกุศลที่มีกำลังแรง เกิดขึ้นโดยการสะสมของตนเองเป็นปัจจัย และบางครั้งบางขณะก็เป็นกุศลหรืออกุศลที่มีกำลังอ่อน ต้องอาศัยเครื่องชักจูง ซึ่งอาจจะได้แก่จิตของตนเองหรือการชักชวนของบุคคลอื่นก็ได้