อาสวะหมายถึงอกุศลจิตทั้งหมดหรือไม่

ถาม   ก็หมายความว่า อาสวะนี้หมายถึงอกุศลจิตทั้งหมด ใช่ไหม ถ้าขณะใดเป็นโลภะ หรือโทสะ หรือโมหะในขณะนั้น

   ส.   โทสะไม่เป็นอาสวะ ต้องทราบว่า โลภะเป็นอาสวะ ๒ คือ กามาสวะและภวาสวะ ทิฏฐิเป็นอาสวะหนึ่ง คือ ทิฏฐาสวะ อวิชชาเป็นอาสวะหนึ่ง คือ อวิชชาสวะ กิเลสอื่นไม่ใช่อาสวะ

ผู้ฟัง    โทสะไม่ใช่อาสวะ โทสะไม่ได้ทำให้อวิชชาเกิดอย่างนั้นหรือ

ส.   ที่ทรงแสดงไว้ อาสวะซึ่งเป็นธรรมที่สะสม หมักดอง มอมเมาทำให้เป็นไปในอกุศล ในขณะที่มีการเห็น มีการได้ยิน มีเพียง ๔ ส่วนอกุศลธรรมอื่นก็เป็นประเภทอื่นไป เป็นกิเลส เป็นสังโยชน์ เป็นนิวรณธรรม เป็นต้น หรือว่าเป็นอนุสัย

เพราะฉะนั้นเรื่องของธรรมเป็นเรื่องที่ละเอียดที่จะต้องพิจารณา และค่อย ๆ เข้าใจขึ้น แต่ไม่ใช่ว่าเพียงขั้นเข้าใจที่จะจำว่า นี่คืออภิธรรม แล้วก็อยากจะเรียนพระอภิธรรมจบ ไม่ใช่อย่างนั้น แต่เป็นเรื่องชีวิตแต่ละขณะ ซึ่งเป็นอภิธรรม เป็นธรรมที่พร้อมที่จะให้เข้าใจได้ทันทีว่า ขณะใดที่ยังไม่รู้ลักษณะของสิ่งที่ปรากฏ ขณะนั้นเป็นอวิชชา ถ้าไม่ปรากฏลักษณะที่ทำให้จิตใจเศร้าหมองเป็นกิเลส ขณะนั้นก็เป็นประเภทของอาสวะ