มโนทวาราวัชชนจิต

สำหรับทางใจ ก่อนที่กุศลจิตหรืออกุศลจิตจะเกิด คิดนึกเรื่องราวต่าง ๆ ก็จะต้องมีอาวัชชนจิต คือ การรำพึงหรือนึกถึงเรื่องนั้น ซึ่งเป็นจิตดวงหนึ่งที่กระทำกิจนึกถึงเรื่องทางใจ จิตนี้ชื่อว่า “มโนทวาราวัชชนจิต”

เพราะฉะนั้นให้ทราบว่า วิถีจิตที่ทำอาวัชชนกิจ มี ๒ ดวง คือ จิตที่กระทำอาวัชชนกิจทางปัญจทวาร ๑ ดวง ชื่อว่า “ปัญจทวาราวัชชนจิต” เกิดขึ้นกระทำกิจคิดถึงอารมณ์หนึ่งอารมณ์ใด ทางตา หรือทางหู หรือทางจมูก หรือทางลิ้น หรือทางกาย จิตดวงนี้ไม่กระทำกิจทางมโนทวาร แต่เวลาที่มีการคิดนึก ก็จะต้องมีจิตที่ทำอาวัชชนกิจเกิดก่อน คิดถึงเรื่องนั้นก่อนที่จะเป็นกุศลจิตหรืออกุศลจิต จิตดวงนั้นที่กระทำกิจอาวัชชนะทางมโนทวาร มีดวงเดียว จึงชื่อว่า “มโนทวาราวัชชนจิต”

เพราะฉะนั้นจิตที่กระทำกิจ “อาวัชชนะ”  ๖ ทวาร มี ๒ ดวง คือ ดวงหนึ่งกระทำอาวัชชนกิจทางทวารทั้ง ๕ ชื่อว่า “ปัญจทวาราวัชชนจิต” อีกดวงหนึ่งทำอาวัชชนกิจทางมโนทวารทวารเดียว จึงชื่อว่า “มโนทวาราวัชชนจิต”