ไม่รู้เลยว่าแขกไหนจะมา แต่กำลังมีแขกแล้วนั่นคือวิถีจิต

ถ้าระลึกรู้อย่างนี้ สติจะเกิดขึ้นบ้างไหมคะ กำลังมีแขกแล้ว ไม่รู้เลยว่า แขกไหนจะมา เสียงอะไรจะเกิดปรากฏ หรือว่ากลิ่นอะไร หรือว่ารสอะไร หรือว่าเย็นหรือร้อน อ่อนหรือแข็ง ประเภทไหน เป็นแขกจริง ๆ เพราะเหตุว่าไม่รู้ใช่ไหมคะ นั่นคือวิถีจิต

เพราะฉะนั้น ให้ทราบว่า วิถีจิตทั้งหมด มี ๗ ประเภท

“ปัญจทวาราวัชชนจิต” เป็นวิถีจิตแรกที่กระทำกิจ “อาวัชชนกิจ” คือ รำพึงหรือคิดถึงอารมณ์ที่กระทบที่ทวาร แต่ว่ายังไม่ได้กระทำกิจเห็น ยังไม่ได้ยิน ยังไม่ได้กลิ่น ยังไม่ได้ลิ้มรส ยังไม่ได้รู้สิ่งที่กระทบสัมผัส

เพราะฉะนั้นเวลาที่วิถีจิตทางหนึ่งทางใด ไม่ว่าจะเป็นทางตา หรือทางหู หรือทางจมูก หรือทางลิ้น หรือทางกาย ทางใจ จะเกิดขึ้น จะต้องมีจิตที่กระทำ “อาวัชชนกิจ” คือ รำพึงหรือคิดถึงอารมณ์ที่ปรากฏ ก่อนวิถีจิตอื่น ๆ ทุกครั้ง เพราะฉะนั้นก็เป็นวิถีจิตแรก ถ้าเป็นทางทวารทั้ง ๕ จิตที่กระทำกิจนี้ก็เป็น “ปัญจทวาราวัชชนจิต”   

ซึ่งเพื่อที่จะให้จำได้ อาจจะใช้คำว่า “ปัญจทวาราวัชชนวิถีจิต” ก็ได้ เพื่อที่จะให้รู้ว่า เป็นวิถีจิต แล้วก็แยกออกไป ถ้าเป็นทางตา ก็เป็นจักขุทวารวิถีจิต ถ้าเป็นทางหู ก็เป็นโสตทวารวิถีจิต ถ้าเป็นทางจมูก ก็เป็นฆานทวารวิถีจิต ถ้าเป็นทางลิ้น ก็เป็นชิวหาทวารวิถีจิต ถ้าเป็นทางกาย ก็เป็นกายทวารวิถีจิต จิตดวงนี้สามารถกระทำกิจทางทวารทั้ง ๕ จึงชื่อว่า “ปัญจทวาราวัชชนจิต”