นิสสยปัจจัยหมวดที่ ๑ จิต ๘๙ เจตสิก ๕๒

นิสสยปัจจัย มีทั้งหมด ๑๑ หมวด  คือ

หมวดที่ ๑   ปรมัตถธรรม   มี ๔  จิตปรมัตถ์   เจตสิกปรมัตถ์   รูปปรมัตถ์  นิพพานปรมัตถ์

สำหรับหมวดที่ ๑  จิต ๘๙  เจตสิก ๕๒   เป็นนิสสยปัจจัยของจิต ๘๙  เจตสิก ๕๒   หมายความว่าจิตเป็นปัจจัยที่อาศัยของเจตสิก   เพราะเหตุว่าถ้าไม่มีจิตเป็นนิสสยปัจจัย   เป็นที่อาศัย   เจตสิกเกิดไม่ได้   โดยนัยเดียวกัน  เจตสิกก็เป็นที่อาศัยของจิต   ถ้าปราศจากเจตสิก   จิตก็เกิดไม่ได้   เพราะฉะนั้นเจตสิกก็เป็นนิสสยปัจจัยของจิต

โดยความหมายของการเกิดพร้อมกัน  คือ เป็นปัจจัยโดยต้องเกิดพร้อมกัน   เป็นสหชาตปัจจัย

โดยความหมายว่าต่างอาศัยพึ่งพิงซึ่งกันและกัน เป็นอัญญมัญญปัจจัย

โดยความหมายของนิสสยปัจจัย  คือ เป็นที่อาศัย

เพราะฉะนั้นไม่จำกัดว่า  จะต้องเป็นเฉพาะนามธรรม รูปธรรมก็เป็นที่อาศัยของจิตได้   เพราะฉะนั้นก็กว้างกว่าอัญญมัญญปัจจัย   เพราะเหตุว่าในอัญญมัญญปัจจัยนั้น  เฉพาะจิตและเจตสิกเป็นหมวดที่ ๑  มหาภูตรูป   เป็นหมวดที่ ๒ ปฏิสนธิจิตและปฏิสนธิหทยวัตถุเป็นหมวดที่ ๓

แต่สำหรับนิสสยปัจจัย   สภาพธรรมใดก็ตามซึ่งเป็นที่อาศัยของสภาพธรรมอื่นในขณะนั้น  ไม่จำเป็นต้องเกิดพร้อมกันก็ได้   เป็นนิสสยปัจจัย  แต่อัญญมัญญปัจจัยต้องเกิดพร้อมกันด้วย