ความหมายของอธิปติ

ก็ขอกล่าวถึงปัจจัยที่ ๓   ต่อจากเห-ตุปัจจัยและอารัมมณปัจจัย ที่ได้กล่าวถึงแล้ว   

สำหรับคำว่า “อธิปติ”  หมายความถึง   ธรรมที่เป็นหัวหน้า  เป็นธรรมที่ชักจูงให้สภาพธรรมอื่นเกิดขึ้นเป็นไปตามกำลังของตน จิตกับเจตสิกแยกกันเกิดไม่ได้เลย เวลาที่จิตเกิดจะมีเจตสิกเกิดร่วมด้วย   เวลาที่เจตสิกเกิดก็มีจิตเกิดร่วมด้วย   เพราะเหตุว่าทั้งจิตและเจตสิกเป็นสังขารธรรม  แต่โดยความละเอียด  โดยการตรัสรู้ของพระผู้มีพระภาค  ก็ยังทรงแสดงความเป็นปัจจัยของจิตและเจตสิกแต่ละประเภท โดยความเป็นสภาพที่เป็นหัวหน้าที่จะชักจูงให้สภาพธรรมอื่นเกิดขึ้น

และสำหรับรูปก็สามารถที่จะเป็นปัจจัยชักจูงให้สภาพธรรมอื่น   คือ จิตและเจตสิกเกิดได้   ถ้ารูปนั้นเป็นอารมณ์ที่หนักแน่น  เป็นที่พอใจ เป็นอารมณ์ที่ควรได้  ไม่ควรทอดทิ้ง  หรือว่าไม่ควรดูหมิ่น  ด้วยอำนาจการเคารพยำเกรง  หรือด้วยอำนาจความปรารถนา  นี่เป็นชีวิตประจำวันจริง ๆ

เพราะฉะนั้นสำหรับ  “อธิปติปัจจัย” แยกเป็น ๒ ปัจจัย คือเป็น  สหชาตาธิปติ ๑  และอารัมมณาธิปติ ๑