สังเกตอย่างไรว่าเป็นสมาธิต่างกัน

ถาม   สมาธิในขณะนั่งภาวนากับสมาธิในขณะเดินจงกรม แตกต่างกันอย่างไร และจะสังเกตได้อย่างไรว่าเป็นสมาธิ

ส.   ที่จริงสมาธิเป็นสภาพที่ตั้งมั่นคงที่อารมณ์หนึ่งอารมณ์ใดหรือสิ่งหนึ่งสิ่งใดเท่านั้นเอง ได้แก่ เอกัคคตาเจตสิกที่เกิดกับจิต และเกิดกับจิตทุกๆขณะด้วย แม้แต่ขณะนี้ก็มีเอกัคคตาเจตสิกเกิดพร้อมจิต ดับพร้อมจิต แต่เวลาปรากฏอาการของสมาธิ หมายความว่าจิตขณะนั้นรู้อารมณ์เดียวนานๆ จนกระทั่งปรากฏลักษณะที่ตั้งมั่นอยู่ที่อารมณ์นั้น เช่นคนที่กำลังตั้งใจทำสิ่งหนึ่งสิ่งใด ตั้งใจอย่างมากที่จะไม่ผิด ขณะนั้นจะเห็นลักษณะของสมาธิได้

เพราะฉะนั้น สมาธิมีทั้งที่เป็นมิจฉาสมาธิและสัมมาสมาธิ ถ้าไม่มีปัญญาเกิดร่วมด้วยขณะใด ขณะนั้นเป็นมิจฉาสมาธิทั้งหมด เช่นขณะที่กำลังอ่านหนังสือพิมพ์ ขณะนั้นก็มีสมาธิ อ่านรู้เรื่องและเข้าใจเรื่อง พิจารณาเรื่องที่กำลังอ่านด้วย แต่ขณะนั้นไม่มีปัญญา เพราะฉะนั้น ขณะนั้นก็เป็นมิจฉาสมาธิ

เพราะฉะนั้น ที่กล่าวว่าสมาธิขณะที่เดินต่างกับสมาธิในขณะที่นั่งอย่างไร สมาธิแล้วไม่ต่างไม่ว่าจะนั่ง จะนอน จะยืน จะเดิน สภาพที่ตั้งมั่นอยู่ที่สิ่งหนึ่งสิ่งใดก็ยังคงตั้งมั่นอยู่ที่สิ่งนั้น  ขณะที่เดินเป็นสมาธิก็ได้ ขณะที่นั่งเป็นสมาธิก็ได้ ขณะที่นอนเป็นสมาธิก็ได้ ขณะที่เดินเป็นสมาธิก็ได้ แต่สมาธิไม่ใช่ปัญญา

เพราะฉะนั้น ถ้าใครกำลังตั้งใจทำอะไร จดจ่อ ขณะนั้นก็รู้ได้ว่า ลักษณะอาการของสมาธิปรากฏไม่ว่าจะนั่ง หรือจะนอน จะยืน จะเดิน ก็ตาม