ลักษณะของความคิดนึกและโมหะอุทธัจจะต่างกันอย่างไร
สุกัญญา ลักษณะสภาพธรรมของความคิดนึก กับลักษณะสภาพธรรมของโมหะ อุทธัจจะ ต่างกันอย่างไร
สุ. ชื่อนี้มาจากไหน
สุกัญญา มาจากการฟังพระธรรม คือ ถ้าไม่ฟังก็ไม่รู้ แม้แต่ความคิดฟุ้งซ่านซึ่งเป็นภาษาไทย แล้วทุกคนรู้จักดีในสภาพที่เกิดขึ้น ก็ไม่รู้จักว่าสิ่งนั้นคือธรรม เป็นเราฟุ้งซ่าน
สุ. เมื่อกี้นี้รู้สึกอย่างไรคะ โมหะอุทธัจจะหรือเปล่า ไม่รู้ ความรู้สึกเกิดกับจิตทุกขณะ ขณะใดที่ไม่ใช่โลภะ ไม่ใช่โทสะ ขณะนั้นเป็นโมหะ แม้แต่ขณะที่กำลังเป็นโมหะ ก็มีความรู้สึกด้วย เพราะฉะนั้นเมื่อกี้นี้ เพียงแค่เมื่อกี้นี้เอง รู้สึกอย่างไรคะ
สุกัญญา รู้สึกว่าไม่รู้
สุ. ค่ะ รู้สึกติดข้องหรือเปล่า หรือว่าไม่รู้
สุกัญญา มีความติดข้อง
สุ. เมื่อกี้นี้มีความติดข้องในอะไร
สุกัญญา ในความไม่รู้ ก็เลยสงสัย ก็เลยต้องถาม ถ้าจะกล่าวแล้ว ก็มีความเป็นตัวตนอยู่เต็มๆ ในสภาพความที่อยากรู้ ในสภาพธรรมที่ยังไม่ประจักษ์ด้วย สติปัญญาของตนเอง แต่เมื่อฟังพระธรรม ก็เริ่มรู้จักในสภาพของคิดนึกว่ามีจริง
สุ. โลภะคิด โทสะคิด หรือกุศลคิด
สุกัญญา เป็นโลภะคิด
สุ. โทสะคิดได้ไหมคะ
สุกัญญา โทสะก็คิดได้
สุ. กุศลคิดได้ไหม
สุกัญญา กุศลก็คิดได้
สุ. ขณะใดที่ไม่รู้ ขณะนั้นบอกได้ไหมว่า ขณะที่คิด คิดเพราะโทสะ หรือโทสะกำลังคิด หรือเพราะกุศลกำลังคิด หรือเพราะโลภะกำลังคิด ถ้าไม่รู้บอกได้ไหม หรือเรียกชื่อได้ แต่บอกไม่ได้เลย
เพราะฉะนั้นการที่จะมาบอกว่า ขณะไหนเป็นโมหมูลจิต อุทธัจจะสัมปยุตต์ ซึ่งต่างกับขณะที่เป็นโมหะ แล้วก็มีความสงสัยปรากฏให้รู้ว่า ขณะนั้นสงสัย ก็ต้องเป็นจิตประเภทที่เป็นโมหมูลจิต แล้วมีวิจิกิจฉา คือ ความสงสัยเกิดร่วมด้วย จึงเป็นโมหมูลจิตวิจิกิจฉาสัมปยุตต์ ขณะนั้นพอจะรู้ แต่ขณะที่ไม่มีทั้งโลภะ ไม่มีทั้งโทสะ และไม่มีความสงสัยปรากฏด้วย แต่มีขณะนั้นแน่นอน เพราะฉะนั้นขณะนั้นก็คือโมหมูลจิต อุทธัจจะสัมปยุตต์
การที่เราศึกษาธรรมอะไร แล้วเราคิดว่า เราจะรู้ได้ เป็นไปได้ หรือเป็นไปไม่ได้ เช่น ขณะนี้จิตเห็น มีผัสสเจตสิกเกิดร่วมด้วย เวทนาเจตสิก สัญญาเจตสิก เจตนาเจตสิก ชีวิตินทรียเจตสิก เอกัคคตาเจตสิก มนสิการเจตสิก รู้อะไร หรือสงสัยอะไร หรือจะรู้ได้อย่างไร เหมือนกับโมหมูลจิตอุทธัจจะสัมปยุตต์ ใช่ไหมคะ
สุกัญญา แต่ขณะที่เห็น ก็มีความคิดนึก
สุ. คนละขณะ
สุกัญญา ค่ะ มีความคิดนึกเกิดขึ้น และความคิดนึกนั้นก็เกิดจำในสิ่งที่เห็น แล้วเราก็คิดว่า เป็นสัตว์ บุคคล ตัวตน ทีนี้ในขณะนั้น เมื่อก่อนก็ไม่เคยพิจารณาเลย เมื่อท่านอาจารย์กล่าวว่า ความคิดนึกมีจากโลภะคิดได้ไหม โทสะคิดได้ไหม ก็คิดว่าเป็นโลภะที่คิดนึก แต่ว่ามีความไม่รู้แฝงอยู่แน่นอน
สุ. อวิชชาเกิดกับอกุศลจิตทุกประเภทค่ะ ฟังธรรมเข้าใจได้ แต่การรู้ลักษณะของธรรม เลือกไม่ได้ว่า จะไปรู้อะไร จะไปเลือกรู้อุทธัจจะ หรือจะไปเลือกรู้ผัสสะ ก็ไม่ได้
ที่มา ...