เผาความไม่รู้

ขณะใดที่สติระลึกรู้ลักษณะของกายว่า ไม่ใช่ตัวตน ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล ระลึกรู้ลักษณะของจิต ของเวทนา ของธรรม ในขณะนั้นมีวิริยะ และก็เป็นอาตาปี เป็นสัมมาวายาโม ที่เป็นมรรคมีองค์ ๘ เกิดแล้วด้วย ในขณะที่สติระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรมที่กำลังปรากฏ มีความเพียรเผาความไม่รู้

เปิดฟัง ...

วิริยเจตสิกที่เป็นอาตาปี

ใน ปปัญจสูทนี มีข้อความว่า

คำว่า อาตาปิ แปลว่า ผู้มีอาตาปะ มีเนื้อความว่า สิ่งใดเผากิเลสทั้งหลายในภพ ๓ สิ่งนั้นชื่อว่า อาตาปะ แปลว่า ผู้เผา

คำนี้เป็นชื่อแห่งความเพียร ผู้ใดมีอาตาปะ ผู้นั้นชื่อว่า อาตาปี

แต่ในสติปัฏฐาน ใช้พยัญชนะว่า อาตาปี สัมปชาโน สติมา

เพราะฉะนั้น คำว่าอาตาปีนั้น เผาอะไร

แก้ว่า เผาความไม่รู้

ที่เป็นอย่างนี้ก็เพราะวิริยเจตสิกที่เป็นอาตาปี ที่เป็นมรรคมีองค์ ๘ นั้น เกิดร่วมกับสัมมาสติและสัมมาทิฏฐิ ซึ่งเมื่อสัมมาสติระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรมใด หมายความว่าในขณะนั้นต้องมีความเพียร จึงได้ระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรมนั้น

ท่านอาจจะเรียนเรื่องของจิต โดยที่ยังไม่ได้ศึกษาเรื่องของเจตสิก ท่านก็ไม่ทราบว่า ในขณะที่จิตดวงนั้นเกิด มีเจตสิกอะไรเกิดร่วมด้วย แต่ถ้าศึกษาเรื่องของเจตสิกแล้ว ท่านก็จะทราบว่า ในขณะที่จิตดวงนั้นเกิดมีเจตสิกอะไรเกิดร่วมด้วยเป็นไปในอารมณ์นั้น

เพราะฉะนั้น ท่านอาจจะคิดว่า เป็นตัวท่านที่กำลังพากเพียร มีความยึดถือรูปขันธ์บ้าง เวทนาขันธ์บ้าง สัญญาขันธ์บ้าง สังขารขันธ์บ้าง วิญญาณขันธ์บ้างว่าเป็นตัวตนที่กำลังพากเพียร นั่นไม่ใช่ลักษณะของสัมมาสติ หรือการเจริญมรรคมีองค์ ๘ ซึ่งถ้าเป็นลักษณะของสัมมาสติแล้ว สติเป็นสภาพที่ระลึกได้ ระลึกรู้ลักษณะของสิ่งที่กำลังปรากฏในขณะนั้น และในขณะที่สติระลึกนั้น ก็มี วิริยเจตสิกเกิดร่วมด้วยแล้ว ไม่ใช่ว่าต้องมีความเป็นตัวตน เป็นอีกบุคคลหนึ่งที่กำลังพากเพียร หรือทุ่มเทความพากเพียรความจดจ้อง นั่นเป็นลักษณะของตัวตน

แต่ขณะใดที่สติระลึกรู้ลักษณะของกายว่า ไม่ใช่ตัวตน ไม่ใช่สัตว์ ไม่ใช่บุคคล ระลึกรู้ลักษณะของจิต ของเวทนา ของธรรม ในขณะนั้นมีวิริยะ และก็เป็นอาตาปี เป็นสัมมาวายาโม ที่เป็นมรรคมีองค์ ๘ เกิดแล้วด้วย ในขณะที่สติระลึกรู้ลักษณะของสภาพธรรมที่กำลังปรากฏ

เพราะฉะนั้น ที่ท่านยกขึ้นเป็นประธาน คือ สติ ใช้คำว่า มหาสติปัฏฐาน ยกสติซึ่งเป็นสภาพที่ระลึกรู้ลักษณะของสิ่งที่กำลังปรากฏในขณะนั้นขึ้นเป็นประธาน ซึ่งในขณะที่สติระลึกก็มีความเพียร มีวิริยเจตสิกซึ่งเป็นอาตาปี เป็นสัมมาวายาโมด้วย [ตอนที่ 149]

เปิดฟัง ...

อาตาปี สัมปชาโน สติมา